به‌گزارش یزدرسا به نقل از تسنیم، انتخابات 84 و اقبال مردم به کاندیدایی که شعارهای اصیل انقلابی که حدود سی سال از آن می گذشت را به تعبیر مقام معظم رهبری ‏‏«سر دست گرفته بود» در کنار تمام تاثیرات مثبت و منفی خود، در حوزه نظریه های انقلاب حاوی یک پیام جدی برای نظریه پردازان ‏انقلاب بود. کرین برینتون (1968 - 1898) نظریه پرداز و فیلسوف سیاسی آمریکایی در تشریح مبانی انقلاب کبیر فرانسه واژه ای را ‏ابداع می کند که پس از وی در ادبیات سیاسی جهان تعمیم داده می شود. ترمیدور نام ماه یازدهم تقویم انقلابیون فرانسه است که در ‏آن روبسپیر کشته می شود. برینتون این واژه را در کتاب کالبد شکافی چهار انقلاب به کار می برد و آن را معادل مرحله سوم یک ‏انقلاب می گیرد.‏

برینتون معتقد بود هر انقلابی بر اساس سه مرحله ثابت ایجاد شده و ادامه پیدا می کند. او تمام این سه مرحله را برای انقلاب های ‏فرانسه، روسیه، آمریکا و انگلیس تئوریزه کرده است. بر اساس نظریه وی «در مرحله اول پس از سرنگونی رژیم حاکم، نیروهای میانه ‏‏‌رو بر مسند قدرت تکیه ‌زده و حاکمیت را در دست می‌ گیرند. در مرحله دوم پس از گذشت مدت کوتاهی از حکومت میانه ‌روها به دلیل ‏برآورده نکردن توقعات انقلابی مردم این نیروها از مسند قدرت کنار زده شده و جای خود را به نیروهای رادیکال می ‌دهند. مرحله سوم ‏که مرحله ترمیدور یا دوران نقاهت پس از انقلاب نامیده می‌ شود دوران بازگشت به ارزش های رژیم پیشین و حذف رادیکال ‌ها از ‏عرصه قدرت است و به تعبیری دورانی است که انقلاب فرزندان خود را می ‌خورد.»‏

به عبارت دیگر ترمیدور به معنای بازگشت دیکتاتوری پس از یک دوره تلاش جهت استقرار دموکراسی به شمار می رود. برینتون این ‏چرخه را در انقلاب فرانسه به صورت زیر توصیف می کند: «زندان‌ باستیل ‌در ژوئیه‌ 1789‏، سقوط‌ کرد و سلطنت‌‌ طلبان‌ شکست‌ ‏خوردند. در ماه‌ اکتبر همان ‌سال‌‏، شاه‌ و ملکه‌ توسط‌ میانه ‌روها بازگردانده‌ شدند‏ و تندروها به‌ رهبری‌ دانتون‌ و روبسپیر در سال‌ 1792‏، ‏در جریان‌ جنگ ‌فرانسه‌‏، روسیه‌ و اتریش‌‏‏، سلطنت‌ را برانداختند. روبسپیر‏‏، دانتون‌ را اعدام‌ کرد‏ و پس‌ از چندی‌‏، یعنی در 27 ژوئیه‌ 1794 ‏‏(نهم‌ ماه‌ ترمیدور) با کودتای ناپلئون، سر روبسپیر ‏ توسط‌ مخالفانش‌ به‌ تیغ‌ گیوتین‌ سپرده‌ شد.»‏

ترمیدور یا حرکت دوری انقلاب در انقلاب انگلیس نیز تفسیر شده است. «سلطنت ‌‌طلبان‌ و طرفداران‌ کلیسای‌ رسمی‌‏‏، حامیان‌ دولت‌ ‏پیشین‌ و هواداران‌ پارلمان‌ و کلیسای ‌دولتی‌‏‏، میانه ‌روها را تشکیل‌ می‌ دادند‏ و در سال‌ 1646‏، شاه‌ دستگیر و اخراج‌ شد‏ و با اخراج‌ یازده‌ ‏نفر از دولت‌‏‏، ثروت‌ محافظه ‌‌کاران‌ توسط‌ میانه‌ روها مصادره ‌گشت‌. دو سال‌ بعد‏‏، اسکاتلندی‌ ها از کرامول‌ شکست‌ خوردند و حکومت‌ ‏مشترک ‌المنافع‌ را تشکیل‌ دادند‏. به‌ این‌ وسیله‌‏، میانه‌ روها به‌ پایان‌ عمر خود رسیدند. در 20 آوریل‌ 1653‏، کرامول‌ با انحلال‌ پارلمان‌‏‏، ‏قدرت‌ شاهانه‌ یافت‌ و سلطنت‌ استوارت ‌ها را در سال‌ 1660‏ احیا کرد.»‏

کارشناسان سیاسی انقلاب 57 ایران را نیز در بخش هایی از آن بر اساس الگوی ترویدور برینتون تحلیل می کنند. آن دسته از ‏روشنفکرانی که در طول حیات پس از انقلاب تلاش داشتند به نحوی مسیر انقلاب را از آرمانخواهی به سمت توسعه اومانیستی ‏منحرف نمایند، اوج دوره انقلابی گری در تاریخ انقلاب اسلامی را به دوره حیات امام (ره) محدود می کنند. به اعتقاد آنها از سال 57 تا ‏سال 60 بازرگان و بنی صدر مرحله اول انقلاب برینتونی را بر عهده داشتند و پس از ناکامی آنها اقبال عمومی به سمت چهره های ‏انقلابی چرخش پیدا می کند. اما این اقبال با پایان جنگ تحمیلی و ارتحال حضرت امام (ره) فروکش کرده و مسیر توسعه طلبی به نام ‏دوره سازندگی آغازگر مرحله ترمیدور می گردد. در نهایت نیز با روی کار آمدن جریان اصلاح طلب با شعارهایی که به طور علنی ‏انقلاب 57 ایران را به موزه ها منتقل می کرد، زمینه ایجاد دیکتاتوری نوین را فراهم ساخته است.‏

در تحلیل دقیق تر این تئوری می توان به فضای سخت و خفقان آلود دوره سازندگی اشاره نمود که گویا در آن زمینه های احیای نوعی ‏حکومت خودکامه ایجاد می شد. ماجرای تبدیل جایگاه ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به یک جایگاه مادام العمر یکی از مصادیق ‏این تحلیل محسوب می شود. در شهریور ماه سال 75 که دولت دوم هاشمی رفسنجانی ماه های پایانی خود را پیش رو داشت ‏وابستگان حزب دولت ساخته کارگزاران تلاشی منسجم برای تثبیت جایگاه ریاست جمهوری هاشمی را برای دوره سوم آغاز نمودند. ‏این جریان با چهار ضلع حسن روحانی، عطاءالله مهاجرانی، عبدالله نوری و غلامحسین کرباسچی رسانه ای شدن این خواسته درون ‏حزبی را کلید زدند.‏

طاهری خرم آبادی امام جمعه وقت اصفهان در دیدار هاشمی که به اصفهان سفرکرده بود می گوید: «اگر ما در مجلس خبرگان می‌ ‏دانستیم شخصیتی مانند جناب عالی عهده ‌دار منصب ریاست ‌جمهوری خواهید بود، هرگز محدودیتی را در انتخاب این مسئولیت ‏تصویب نمی ‌کردیم.» یک روز بعد موضع مشابه عبدالله نوری در روزنامه ها منتشر می‌شود. نوری هم مانند خرم آبادی به محدویت ‏های قانونی اشاره می کند و می گوید: «مصلحت نظام اسلامی و منافع کشور ایجاب می کند تا دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی ‏رفسنجانی برای بار سوم تمدید شود. بنده معتقدم نباید با استناد به منع قانون اساسی در مورد تمدید دوره ریاست ‌جمهوری آقای ‏رفسنجانی دست  های خود را ببندیم. از مردم می خواهم که به عنوان یک وظیفه و برای قدردانی از آقای هاشمی و استمرار برنامه  ‏های سازندگی و توسعه کشور نگذارند که وی کنار برود.»‏

حسن روحانی نیز به عنوان یکی از اعضای حزب کارگزاران در یک موضع گیری دیگر می گوید: «قانون اساسی نوکر نظام است و ‏ارزش قانون اساسی به آرای مردم است؛ اما انسان های استثنایی و شایسته در قالب قانون نمی گنجند.»‏

تلاش گسترده جریان توسعه گرای سازندگی به شدت در پی تحمیل دوره نقاهت به انقلاب اسلامی برای تثبیت الگوی برینتون بود و ‏بدون توجه به خواست عمومی و اعتراضات مردمی نسبت به چرخه معیوب اداره کشور بر مبنای اقتصاد آدام اسمیتی توسط دولت های ‏پنجم و ششم، تنها بر طبل تمامیت خواهی می کوبید. محمدرضا باهنر در جریان این هجمه رسانه ای در یک موضع گیری شفاف ‏اعلام می کند افرادی که به دنبال مادام العمر کردن ریاست جمهوری هستند بیش از آنکه به فکر مردم و قانون باشند نگران آینده ‏سیاسی خود هستند. به هر ترتیب کمی بعد با موضع گیری صریح مقام معظم رهبری این غائله فروکش کرد. ایشان در این رابطه ‏فرمودند:‏ ‏«رئیس‌جمهوری محترم، حقا و انصافا عمر و زندگی خود را چه پیش از انقلاب و چه بعد از آن وقف اسلام کرده و در تمامی مسئولیت ‏های سنگینی که تاکنون بر عهده داشته، منشا خدمات بزرگ و ارزنده‌ ای بوده ‌اند و بی ‌تردید بعد از پایان دوره ریاست‌ جمهوری نیز ‏در مسئولیت های بزرگ دیگری که بر عهده می‌ گیرند وجود ایشان برای نظام اسلامی و انقلاب و کشور بسیار نافع و ارزشمند خواهد ‏بود.»‏

شکست پروژه دیکتاتوریته کردن زودهنگام انقلاب اسلامی منجر شد تا مهاجرانی در یک واکنش معنادار اعلام کند هر کسی بعد از ‏هاشمی ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد بی تردید شخص سوم کشور خواهد بود نه شخص دوم. این تلاش ناموفق در این دوره ‏نمرد و در دوره هشت ساله ریاست جمهوری خاتمی به شکل مدرن تر ادامه پیدا کرد. گویی کاست (طبقه) روشنفکری وطنی تلاش ‏می کرد تا به هر قیمتی شده انقلاب اسلامی ایران را درون تئوری برینتون جای دهد. آنها که نتوانسته بودند تا پیش از انتخابات خرداد ‏‏76 بازتولید سلطنت در ایران را رقم بزنند، بستر بحران سازی در طول دولت های هفتم و هشتم را فراهم ساختند. ‏

قتل های زنجیره ای، انتخابات مجلس، تحصن نمایندگان و هجمه شدید رسانه ای بر باورها و اعتقادات مذهبی مردم در دستور کار ‏جریان اصلاح طلبی قرار گرفت. جریانی که به تعبیر محمد رضا خاتمی بذر اصلاح طلبی را در کشور کاشت. خاتمی با بیان این نکته ‏در سالنامه 93 روزنامه شرق می گوید: «جریان اصلاح طلبی در ابتدا به عنوان یک جریان سیاسی بود که شروع شد ولی به وادی ‏سیاست محدود نشد. اصلاح طلبی سبک زندگی است. اصلاح طلبی جنبشی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی است. بنابراین می ‏خواهم بگویم که اتفاقا حرکت اصلاح طلبی بیش از آنکه یک حرکت سیاسی باشد یک حرکت اجتماعی و فرهنگی در درون جامعه ‏است.»‏

با این همه تلاش هشت ساله گروه های تمامیت خواه مورد توجه مردم قرار نگرفت و حادثه سوم تیر 84 تمام محاسبات برینتونی ها را ‏به هم ریخت. هر چند دوره احمدی نژاد به دلیل آسیب های فراوانی که به وجود آورد در انتخابات سال 92 تداوم پیدا نکرد، اما شکسته ‏شدن جایگاه تشریفاتی جریان توسعه گرا و غرب دوست از یک سو و از سوی دیگر شکننده بودن آرایی که حسن روحانی در بستر ‏اختلافات تامل برانگیز اصول گرایان به دست آورد نشان داد که همچنان افکار عمومی در جستجوی یک جریان انقلابی با آرمان های ‏منطبق با اسلام تلاش می کند و بذرهایی که به نام اصلاح طلبی در این خاک نهاده شده اند برای مردم نتیجه ای جز ایجاد اغتشاش، ‏روحیه دیکتاتوری و زیر سوال بردن قانون اساسی ندارد.‏

انتهای پیام/ص