یزدرسا؛ در باب فواید امر‌ به معروف و نهی از منکر و نقش آن در حفظ سلامت و تثبیت امنیت جامعه سخن‌های فراوانی بیان شده و ضرورت توجه و تحقق فراگیر آن همواره مورد تأکید مسئولین و علمای دین قرار داشته است، اما چنانچه قرار باشد علت کم‌توجهی جامعه نسبت به این فریضه الهی را مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم، قبل از هر چیز باید «مترقی‌ترین اصل اسلامی یعنی امر‌ به معروف و نهی از منکر» را به درستی شناخته و سپس علت محجوریت آن را جویا شویم، چرا که بی‌شک شناخت درست از این موضوع و آگاهی از آثار مطلوب آن بر سلامت و امنیت جامعه، می‌تواند نقش تأثیرگذاری در ترویج و تعمیم این واجب اسلامی داشته باشد.

معنا و مفهوم امر به معروف و نهی از منکر:

رهبر فرزانه انقلاب(دامه برکاته) در خطبه‌های نماز جمعه تاریخ 25/9/79 در بیان تعریف بخش همگانی امر به معروف و نهی از منکر یعنی امربه معروف و نهی از منکر زبانی می‌فرمایند: «البته ما باید تأسّف بخوریم از اینکه معناى امر به معروف و نهى از منکر درست تشریح نمى‏شود. امر به معروف، یعنى دیگران را به کارهاى نیک امر کردن. نهى از منکر، یعنى دیگران را از کارهاى بد نهى کردن. امر و نهى، فقط زبان و گفتن است. البته یک مرحله‏ى قبل از زبان هم دارد که مرحله‏ى قلب است و اگر آن مرحله باشد، امر به معروفِ زبانى، کامل خواهد شد.»

ایشان در ادامه افزودند: «اگر معناى امر به معروف و نهى از منکر و حدود آن براى مردم روشن شود، معلوم خواهد شد یکى از نوترین، شیرین‏ترین، کارآمدترین و کارسازترین شیوه‏هاى تعامل اجتماعى، همین امر به معروف و نهى از منکر است و بعضى افراد دیگر درنمى‏آیند بگویند «آقا! این فضولى کردن است»! نه؛ این همکارى کردن است؛ این نظارتِ عمومى است؛ این کمک به شیوعِ خیر است؛ این کمک به محدود کردنِ بدى و شرّ است؛ کمک به این است که در جامعه‏ى اسلامى، گناه، همیشه گناه تلقّى شود.»

فلسفه‌ی تأکید اسلام بر اجرای امر به معروف و نهی از منکر:

از بدو خلقت بشر؛ اراده الهی بر آن استوار بوده تا انسان برای انتخاب مسیر زندگی و گزینش راه حق و باطل آزاد و مُخَیر باشد و همین اختیار عمل سبب شده تا این موجود سرکش و برتری‌جو، گاه با اتکاء به قدرت ایمان و تقوای خود در مسیر درست و گاه در اسارت هوای نفس و خودخواهی، در ورطه تباهی و گناه گام برداشته و محیط اطراف خود را گرفتار ناهنجاری‌های رفتاری خود سازد.

اگرچه خداوند برای نجات انسان از این گرفتاری، با ارسال پیامبران(ص) اسباب هدایت آنها را نیز مهیا ساخته، اما با گسترش جوامع و نفوذ شیطان بر دل و جان افراد، به تدریج دامنه فساد بر روی زمین افزایش یافت و به موازات آن تقابل بین حق و باطل نیز شدت گرفت و جبهه‌های جدیدی‌تری در این مسیر گشوده شد. 

رهبر معظم انقلاب(دامه برکاته) در بیانات خود در دیدار با مسئولان صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران در تاریخ 7/5/69 در این رابطه می‌فرمایند: «دنیاى امروز، یک دنیاى سرشار از فساد و غرقه‏ى در فساد است؛ اینکه اصلاً مُنکِر [نفی‌کننده] ندارد. لازم نیست که آدم آخوند و مقدس‏مآب باشد، تا بگوید این دنیا، دنیاى فاسدى است. دنیا، دنیایى است که در آن، سیاست در خدمت دوشیدن و داغ کردن انسان‏هاست؛ دنیایى است که در آن، پول براى قشر عظیمى که قدرت هم در دست آن‏هاست معبود و مطلوب نهایى است و هیچ‏کدام از ایده‏آل‏هاى بشرى براى آن‏ها مطرح نیست. این کمپانى‏داران و این اداره‏کنندگان سیاست و اقتصاد دنیا را نگاه کنید؛ این‏ها چه کسانى هستند؟ آیا براى این‏ها، آرمان‏هاى بشرى یک‏ذره مطرح است؟».

ایشان بار دیگر در تاریخ 26/2/75 در آستانه‏ى ماه محرم در دیدار روحانیون و مبلغان، می‌افزایند: «بدیهى است که در جامعه، فساد به وجود مى‏آید. هیچ اجتماع بشرى نیست که در آن، فساد به وجود نیاید. این فساد، چگونه باید برطرف شود؟ بعضى کسان تا چشمشان به مظاهر فساد مى‏افتد، مى‏گویند «پس مسئولین کجایند که بیایند فساد را از بین ببرند؟!» غالباً فسادى را که به چشم مى‏بینند فریاد برمى‏آورند و سراغ از مسئولین مى‏گیرند. اما آن فسادى که به چشم دیده مى‏شود، خیلى کوچک‏تر از فسادهایى است که با چشم ظاهرى در کوچه و بازار و خیابان نمى‏شود دید. کسانى که واردند، مى‏دانند و مى‏فهمند که فسادهاى کلان، اغلب از دیده‏ها پنهان است. لذا محیط جامعه باید به گونه‏اى باشد که اگر در آن فسادى پدیدار شد، فرصت رشد پیدا نکند و زود از بین برود. مثل جریانهاى عظیم آب.»

ایشان امر به معروف و نهی از منکر را همانند جریان رودخانه‌ای می‌دانند که در مسیر خود هر چیز فاسدی را از بین می‌برد، حال تصور کنید در جامعه ما با شرایط کنونی دنیا چنین جریانی وجود نداشته باشد و ناهنجاری‌های اخلاقی و رفتاری به قدری گسترش یافته و تکرار شود که به یک عادت عمومی تبدیل شود و جای هنجار و ناهنجار و گناه و ثواب با یکدیگر عوض شود، آیا در چنین جامعه‌ای می‌توان به ثبات امنیت و سلامت، رشد و بهبود شرایط و تحقق عدالت امید داشت؟

راز و فلسفه تأکید اسلام بر این اصل را باید در همین نکته جستجو کرد. همانگونه که رهبر معظم انقلاب (دامه برکاته) در خطبه‌های نماز جمعه تاریخ 25/9/79 این موضوع را اینگونه مورد اشاره قرار می‌دهند: «بدترین خطرها این است که یک روز در جامعه، گناه به عنوان ثواب معرفى شود؛ کار خوب به عنوان کار بد معرفى شود و فرهنگ‌ها عوض شود. وقتى‏که امر به معروف و نهى از منکر در جامعه رایج شد، این موجب مى‏شود که گناه در نظر مردم همیشه گناه بماند و تبدیل به ثواب و کار نیک نشود. بدترین توطئه‏ها علیه مردم این است که طورى کار کنند و حرف بزنند که کارهاى خوب کارهایى که دین به آن‏ها امر کرده است و رشد و صلاح کشور در آن‏هاست در نظر مردم به کارهاى بد، و کارهاى بد به کارهاى خوب تبدیل شود. این خطرِ بسیار بزرگى است.»

ایشان در جریان سخنرانی29/8/87 نیز خطاب به شرکت‏کنندگان در هفدهمین اجلاس سراسرى نماز می‌فرمایند: «یک چنین چیزى در وجود انسانها هست. همه‏ى انسانها مبتلا به این پیل مست در درون وجود خودشان هستند که باید این را مهار کنند.» 

در واقع اسلام برای تضمین سلامت جامعه و رهایی و در امان ماندن انسان در برابر این توطئه و خطر عظیم، راهبرد اصولی و اساسی امر به معروف و نهى از منکر را پیش‌بینی کرده است و این همان اصلی است که مبنای شکل‌گیری حادثه عظیم عاشورا بوده است، امام خامنه‌ای(مدظله العالی) در خطبه‌های نماز جمعه تاریخ 19/3/74 در این رابطه نیز می‌فرمایند: «پس مى‏توانیم این‏طور جمع‏بندى کنیم، بگوییم: امام حسین(ع) قیام کرد تا آن واجب بزرگى را که عبارت از تجدید بناى نظام و جامعه‏ى اسلامى، یا قیام در مقابل انحرافات بزرگ در جامعه‏ى اسلامى است، انجام دهد. این از طریق قیام و از طریق امر به معروف و نهى از منکر است؛ بلکه خودش یک مصداق بزرگِ امر به معروف و نهى از منکر است. البته این کار، گاهى به نتیجه‏ى حکومت مى‏رسد؛ امام حسین براى این آماده بود. گاهى هم به نتیجه‏ى شهادت مى‏رسد؛ براى این هم آماده بود.»

ایشان در تاریخ 21/4/74 در دیدار فرماندهان و اعضاى نیروى انتظامى با اشاره به این نکته که: «اگر مؤمنین، پرهیزکاران، باتقواها، آشنایان به معارف، معتقدین و پایبندان به ارزشهاى الهى و اسلامى، احساس کردند که محیط اجتماعى براى آن‏ها محیط راحت و مطلوب و قابل تنفّسى است، معلوم مى‏شود که در این جامعه، ارزشهاى الهى حاکم است.» ایشان در ادامه می‌افزایند: «نظام اسلامى باید تضمین کند که ارزشهاى الهى حاکم باشد. آیه‏ى مبارکه‏ى‏ (الّذین ان مکّنّاهم فی الارض اقاموا الصّلاة و آتُوا الزّکاة و امَروا بالمعروف و نَهوا عن المنکر)، ناظر به همین معناست؛ چون اگر در محیطى، حکّام، فرمانروایان و زمامداران، مردم را به نیکى امر کردند و از بدى بازداشتند و نماز را اقامه کردند، در آن محیط ارزشها رشد مى‏کند.» در واقع چگونگی ارزیابی حاصل کار و نقش اثرگذار این فریضه بر جامعه را مورد اشاره قرار می‌دهند.

ضرورت و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر:

امروز موضوع امنیت و سلامت اخلاقی و رفتاری جامعه و نقش اساسی و مهم آن در رشد و پیشرفت همه جانبه کشور موضوع انکارناپذیری است که کم‌توجهی به آن می‌تواند، استمرار حیات نظام را در معرض خطر قرار داده و عواقب ناگواری برای جامعه و مجموعه کشور در پی داشته باشد، این مؤلفه‌ها در شرایطی مورد تأکید قرار دارند که نظام اسلامی از بدو تولد، همچنان آماج هزاران توطئه خُرد و کلان در ابعاد و موضوعات مختلف قرار داشته و گاهی سوء مدیریت در بخش‌هایی از ارکان و اجزای دولت(نظام حکومتی) بر این مشکل دامن زده است.

بیانات تاریخ 7/5/71 مقام معظم رهبرى در دیدار علما و روحانیان نیز ناظر بر همین موضوع است که: «امروز علیه ما، تهاجم نظامى نیست. ....... امروز فقط جنگ نظامى نیست؛ اما همه تهاجم‌هاى دیگر، با شدّت کم‌سابقه‏اى وجود دارد. در مقابل این تهاجم، این جامعه اسلامى، باید زنده، هوشیار، آسیب‏ناپذیر، پرامید، آماده مقاومت، آماده ضربه زدن و به صورتِ یک موجود زنده مقاوم بماند و مقاومت کند. این، چگونه ممکن است؟ این است که بنده موضوع امر به معروف و نهى از منکر را مطرح کردم. موضوع امر به معروف که موضوع جدیدى نیست.»

شکی نیست که کم‌توجهی به اصل راهبردی امر به معروف و نهی از منکر، نه تنها دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، بلکه مشکلات را تشدید و روز به روز ناهنجاری‌ها را مضاعف می‌سازد و شاید به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب در پیام تاریخ 8/3/68 ضمن تأکید بر توجه به ارزش‌هایى مانند: تقوى، توکل به خدا، عدالت، امانت‌دارى، مردم‏دارى، دوراندیشى، اعتماد به نفس، تکیه بر ابداع و ابتکار، سعه‏ى صدر، مسؤولیت‏پذیرى و وظیفه شناسى در تأیید صلاحیت‌ها می‌فرمایند: «امروز باید جلوه‏هاى درخشان تحول بزرگ کشور و مردم ما به وضوح در هر گوشه‏ى نظام ادارى مشهود و عیان گردد و با به‏کار بستن امر به معروف و نهى از منکر، شیوه‏ها و رفتارهاى در خور تحسین و تشویق رواج یابد و ضمناً با خطاکاران، سهل‏انگاران و اقدام کنندگان علیه منافع نظام جمهورى اسلامى و حقوق مردم صریح و قاطع برخورد شود.» بنابراین این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که می‌تواند از بروز عوامل موجد ناهنجاری‌ها در ابعاد مختلف پیشگیری نماید.

مقتدای مسلمین جهان در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران در تاریخ 25/9/79 نیز با اشاره به اهمیت تقوای در مسائل فردی، اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را از جنبه اجتماعی مورد تأکید قرار داده و می‌فرمایند: «البته در مسائل فردى، تقوا بسیار زیاد مورد توصیه‏ى امیر المؤمنین(ع) است؛ اما در زمینه‏ى مسائل اجتماعى شاید هیچ خطابى به مردم شدیدتر، غلیظتر، زنده‏تر و پُرهیجان‏تر از خطاب امر به معروف و نهى از منکر نیست. امر به معروف و نهى از منکر، یک وظیفه‏ى عمومى است.»

امر به‌ معروف و نهی از منکر واجب عقلی، شرعی و قانونی:

در جمهوری اسلامی ایران با استناد به منابع اسلامی، انجام این واجب الهی در قانون اساسی به عنوان یک وظیفه همگانی شناخته شده و در سه بخش شامل؛ مردم بر مردم، مردم بر دولنمردان و دولتمردان بر مردم تعریف شده است، اما تعمق در معنا و مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و بررسی نتایج و دستاوردهای اجرای آن، بیانگر این است که صرفنظر از حکم شرعی و قانونی، این راهبرد از نظر عقلانی نیز آثار مثبت فوق‌العاده‌ای برای جامعه به همراه دارد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام تاریخ 23/8/79 به نخستین اجلاس پژوهشى امر به معروف و نهى از منکر این نکته را اینگونه یادآوری می‌کنند: «هرچند فریضه‏ى امر به معروف و نهى از منکر یکى از بزرگترین واجبات اسلامى است و توصیه به آن در قرآن و گفتارهاى پیامبر خدا (صلّى الله علیه و آله و سلّم) و امیر مؤمنان و دیگر امامان: داراى لحنى کم‏نظیر و تکان‏دهنده است، ولى اگر کسى از این همه چشم‏پوشى کند و تنها به نداى خرد انسانى گوش بسپرد، بازهم بى‏شک این عمل سازنده را فریضه و تکلیف خواهد شمرد. به نیکى خواندن و از بدى برحذر داشتن را کدام خِرَدِسالم، ستایش نمى‏کند؟ و کدام انسان خیرخواه و حسّاس، از آن روى مى‏گرداند؟»

ایشان قبلاً نیز بارها در ملاقات اقشار مختلف این موضوع را متذکر شده‌اند، از جمله؛ در تاریخ 19/4/79 در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران فرمودند: «یک نکته را هم مى‏خواهم یادآورى کنم و آن نظام امر به معروف و نهى از منکر است. امر به معروف و نهى از منکر واجب حتمى همه است»

از نظر اسلام این فریضه الهی اصلی‌ترین عامل تضمین کننده سلامت و امنیت جامعه به‌شمار می‌رود و از همین‌رو اجرای آن به قدری دارای اهمیت است که حد وجوب آن معادل نماز اعلام شده و حتی در سطحی به مراتب بالاتر از جهاد قرار گرفته است. بیانات 22/4/71 امام خامنه‌ای (دامه برکاته) خطاب به فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور نیز، مؤید همین نکته است، آنجا که می‌فرمایند: «امر به معروف هم مثل نماز، واجب است. در نهج البلاغه مى‏فرماید: «و ما اعمال البر کلها و الجهاد فى سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهى عن المنکر الا کنفثة فى بحر لجى.» یعنى امر به معروف و نهى از منکر، در مقیاس وسیع و عمومى خود، حتى از جهاد بالاتر است؛ چون پایه‏ى دین را محکم مى‏کند. اساس جهاد را امر به معروف و نهى از منکر استوار مى‏کند.» و در ادامه مجدداً تأکید می‌کنند: «چندى پیش گفتم: همه امر به معروف و نهى از منکر کنند. الآن هم عرض مى‏کنم: نهى از منکر کنید. این، واجب است. این، مسئولیت شرعى شماست. امروز مسئولیت انقلابى و سیاسى شما هم هست.»

امر به معروف و نهی از منکر وظیفه همگانی و همیشگی:

قبلاً اشاره شد که از نظر اسلام امر به معروف و نهی از منکر همانند نماز یک واجب شرعی  محسوب شده و در سطحی حتی بالاتر از جهاد قرار دارد و این مفهوم بدان معناست که فریضه امر به معروف و نهی از منکر زبانی به عنوان یک تکلیف الهی به زمان و مکان خاص یا افراد مشخصی اختصاص ندارد و لذا این موضوع خود‌‌به‌خود بر ویژگی همگانی و همیشگی بودن این واجب الهی دلالت دارد.

بررسی پیام تاریخ 10/3/69 رهبری که به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره) انتشار یافت این نکته را مورد تأکید قرار می‌دهد، آنجا که می‌فرمایند: «تمامى آحاد ملت مسلمان، در حفظ و حراست از احکام نورانى آن و سعى در گسترش و تعمیق آن در جامعه، داراى وظیفه‏اى بزرگند. امر به معروف و نهى از منکر که یکى از ارکان اساسى اسلام و ضامن برپاداشتن همه‏ى فرایض اسلامى است، باید در جامعه‏ى ما احیا شود و هر فردى از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکى و صلاح و برچیده شدن زشتى و گمراهى و فساد، مسئول احساس کند.»

شاه‌کلید و علت این همه تأکید رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) در این خصوص را می‌توان در این بخش از پیام ایشان، به‌راحتی درک کرد: «ما هنوز تا یک جامعه‏ى کاملًا اسلامى که نیک‏بختى دنیا و آخرت مردم را به‏طور کامل تأمین کند و تباهى و کج‏روى و ظلم و انحطاط را ریشه‏کن سازد، فاصله‏ى زیادى داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طى شود و پیمودن آن، با همگانى شدن امر به معروف و نهى از منکر آسان گردد.»

بیانات رهبری در سخنرانى تاریخ 19/10/68 در دیدار با جمع کثیرى از اقشار مختلف مردم قم، نیز ناظر بر این موضوع است که: «ما باید خود را به سرچشمه‏ى اسلام برسانیم تا زندگى به تمامى شیرین شود. قرآن کریم مى‏فرماید: «الّذین ان مکّناهم فى الارض اقاموا الصّلاة و آتوا الزّکاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر». من مى‏خواهم این واجب فراموش‏شده‏ى اسلام را به یاد شما و ملت ایران بیاورم: امر به معروف و نهى از منکر. همه‏ى آحاد مردم باید وظیفه‏ى امر کردن به کار خوب و نهى کردن از کار بد را براى خود قائل باشند.»

بیانات تاریخ 29/7/91 امام خامنه‌ای در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم بار دیگر این موضوع را به این شکل مورد تأکید قرار داده است: «بعضى از مردم به اینجا تلفن زدند، نامه نوشتند و سفارش کردند که «آقا! شما گفتید نهى از منکر. سیل پشتیبانى‏ها هم انجام گرفت. اما عملًا کارى نشد!» عملًا چه کار مى‏خواستید بشود؟ مگر لازم است که اینجا هم دولت وارد شود یا دستگاه قضائى مستقیماً وارد شود؟ خود مردم باید وارد شوند. خود مردم باید نهى کنند. ....... مباشرِ کار، خود مردم مى‏توانند باشند و باید باشند. بخش عمده‏ى قضیه، اینجاست. جوان رزمنده، خانواده‏ى شهیدداده، خانواده‏ى ایثارگر، خانواده‏ى اهل انفاق، مؤمنین نمازخوان و روزه بگیر و مسجد برو، دلسوزان انقلاب، روشن‏فکران علاقه‏مند به مفاهیم اسلامى و انقلابى؛ همه‏ى این‏ها باید در صحنه باشند.»

مقام معظم رهبرى(مد ظله العالی) در دیدار تاریخ 7/5/71 علما و روحانیان اهمیت این نکته را اینگونه یادآوری می‌کنند: «این، تکلیف همیشگى مسلمانان است. جامعه اسلامى، با انجام این تکلیف زنده مى‏ماند. قوام حکومت اسلامى، با امر به معروف و نهى از منکر است.» و در ادامه نقش اقشار مختلف در اجرای این فریضه را اینگونه بیان می‌کنند: «یک کارمند شریف هم، در محیط کار خود مى‏تواند نهى از منکر کند. یک کاسب مؤمن هم، در محیط کار خود مى‏تواند نهى از منکر کند. یک هنرمند هم، با وسایل هنرى خود، مى‏تواند نهى از منکر کند. روحانیون در محیطهاى مختلف، یکى از مهم‏ترین عوامل نهى از منکر و امر به معروفند.  ..... کار هم کار همه است. این‏طور نیست که مخصوص عدّه خاصى باشد. البته هرکس وظیفه‏اى دارد.»

ایشان در تاریخ 15/8/70 در دیدار با گروه کثیرى از دانشجویان و دانش‏آموزان، با اشاره به نقش جوانان در این زمینه، اضافه می‌کنند که: «پیغمبر اکرم فرمود: جوانان در محیط خودشان، امر به معروف و نهى از منکر کنند. چرا این واجب امر به معروف، امر به کارهاى خوب در جامعه‏ى اسلامى هنوز اقامه نشده است؟ نگویید به من چه؛ او هم نمى‏تواند بگوید به تو چه؛ اگر هم گفت، شما اعتنا نکنید.»

همانگونه که اشاره شد از نظر اسلام انجام این فریضه به گروه یا قشر خاصی اختصاص ندارد و به همین دلیل رهبر انقلاب در دیدار تاریخ 13/4/86 گروه کثیرى از زنان نخبه در آستانه‏ى سالروز میلاد حضرت زهراى اطهر(سلام‏الله‏علیها) می‌فرمایند: «اسلام وقتى‏که مى‏گوید: «و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»، یعنى مؤمنین و مؤمنات در حفظ مجموعه‏ى نظام اجتماعى و امر به معروف و نهى از منکر همه سهیم و شریکند؛ زن را استثناء نکرده. ما هم نمى‏توانیم زن را استثناء کنیم. مسئولیت اداره‏ى جامعه‏ى اسلامى و پیشرفت جامعه‏ى اسلامى بر دوش همه است؛ بر دوش زن، بر دوش مرد؛ هرکدامى به نحوى برحسب توانائى‏هاى خودشان.»

طبیعی است که در این رابطه نه تنها مسئولان نظام نیز از این اصل مستثنی نیستند، بلکه وظیفه سنگین‌تری را بر عهده دارند، همچنان‌که رهبر انقلاب(مد طله العالی) در تاریخ 19/4/79 در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران فرمودند: «یک نکته را هم مى‏خواهم یادآورى کنم و آن نظام امر به معروف و نهى از منکر است. امر به معروف و نهى از منکر واجب حتمى همه است؛ فقط من و شما به عنوان مسئولان کشور وظیفه‏مان در باب امر به معروف و نهى از منکر سنگین‏تر است.»

ایشان با توجه به اهمیت مشارکت عمومی در این زمینه، در جلسه یازدهم تفسیر سوره بقره در تاریخ 15/8/70، ضمن نهی مردم و مسئولین از بهانه‌تراشی برای فرار از اجرای این واجب الهی، با بیان این مثال که نمی‌شود به بهانه امکان غلط نوشتن یا غلط گفتن، کتاب ننویسیم و یا سخنرانی نکنیم، افزدوند: «این درست است که براى اینکه مبادا امر به معروف نابجا نکنید اصلًا دهن باز نکنید؟ یا براى اینکه چشمتان به نامحرم نیفتد اصلًا به خیابان نروید؟! این که زندگى نشد، باید شما حرکت کنید، مبارزه کنید راه بروید و در صحنه‏ى زندگى مواظب باشید لغزشى به شما دست ندهد. و الا هر کسى در خانه‏اش بنشیند تا لغزشى به او دست ندهد، این لغزش دست ندادن قیمتى ندارد، این تقواى در سکون است و ما نمى‏گوئیم هیچ ارزشى ندارد چون هرکس برود در خانه‏اش بنشیند از این جهت که گناهى نکرده خوب است، اما یک گناه دیگر مرتکب شده و آن اینست که فعالیت اجتماعى نکرده، نهى از منکر نکرده، کارنکرده، تلاش نکرده.»

امر به معروف و نهی از منکر برای همه در تمام سطوح:

امر به معروف و نهى از منکر نه تنها یک وظیفه همگانی است، بلکه در مورد همه افراد جامعه و در تمام سطوح قابل اجراست، یعنی هم مردم نسبت به دولتمردان، هم دولتمردان نسبت به مردم و هم مردم نسبت یکدیگر، حتی در سطح خانواده در این زمینه مسئولیت دارند و این نکته در بیانات 25/9/79 رهبری در خطبه‌های نماز جمعه، اینگونه نمود می‌یابد: «البته امر به معروف و نهى از منکر حوزه‏هاى گوناگونى دارد که باز مهم‏ترینش حوزه‏ى مسئولان است؛ یعنى شما باید ما را به معروف امر، و از منکر نهى کنید.»

در همان سخنرانی در مورد اجرای این فریضه در محیط خانواده نیز اینگونه بیان می‌کنند: «در محیط خانواده هم مى‏شود نهى از منکر کرد. در بعضى از خانواده‏ها حقوق زنان رعایت نمى‏شود؛ در بعضى از خانواده‏ها حقوق جوانان رعایت نمى‏شود؛ در بعضى از خانواده‏ها، بخصوص حقوق کودکان رعایت نمى‏شود. این‏ها را باید به آن‏ها تذکّر داد و از آن‏ها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آن‏ها محبّت نکند؛ نه. سوء تربیتها، بى‏اهتمامى‏ها، نرسیدنها، کمبود عواطف و از این قبیل چیزها هم ظلم به آن‏هاست.»

تکرار، همدلی و همراهی راز اثربخشی‌ امر به معروف و نهی از منکر:

رهبر انقلاب(دامه برکاته) امر به معروف و نهی از منکر را معجزه اسلام می‌دانند و معتقدند اگر این‌کار توسط همه اجام بگیرد و به یکی دو نفر محدود نشود و بارها توسط افراد مختلف گفته شود، قطعاً اثرگذار خواهد بود و روحاً فرد خاطی را مغلوب خواهد کرد و حداقل باعث خواهد شد، تا خاطی دیگر در اَنظار عمومی مرتکب چنین منکری نشود و طبیعی است همین مقدار نیز می‌تواند از ترویج و تعمیم منکر جلوگیری نماید.

بنابراین؛ این که یکی بترسد، یکی خجالت بکشد، یکی نگران فحاشی مخاطب باشد و یکی گفتن را بی‌تأثیر بداند و بی‌تفاوتی اختیار کند، این واجب الهی هرگز فرصتی برای اجرا و اثربخشی پیدا نخواهد کرد و منکرات، روز به روز گسترش و شرایط بدتر خواهد شد، از همین‌روست که ایشان تأکید می‌کنند؛ که شما نمى‏گویید، خیال مى‏کنید که اگر بگویید، نمى‏شود. امتحان کنید، باید گفته شود، باید تجربه شود، حتی اگر دوتا فحش هم به شما بدهند، براى خاطر امرِ خدا تحمّل کنید تا نتیجه مثبت و معجزه‌آسای آن را ببینید.

امام خامنه‌ای در جلسه‏ى پرسش و پاسخ با مدیران مسئول و سردبیران نشریات دانشجویى در تاریخ 4/12/77 در این رابطه می‌فرمایند: «یکى از عواملى که در جامعه از بدیها جلوگیرى مى‏کند، نهى از منکر و منکر ساختن منکر است. نگذاریم «منکر» «معروف» و «معروف» «منکر» شود. نهى از منکر کردن، مثل این است که بگویید آقا چرا این کار را مى‏کنى؟ این چه حرکت بدى است که انجام مى‏دهى؟ یک نفر بگوید، دو نفر بگویند، ده نفر بگویند؛ بالاخره طرف مجبور مى‏شود ترک کند؛ یعنى اگر بارها گفته شد، روحاً مغلوب مى‏گردد. من همین امر به معروف و نهى از منکر زبانى را و لو به شکل خیلى راحت و آرام و بدون هیچ خشونت و دعوایى واقعاً یکى از معجزات اسلام مى‏دانم. مثلًا یک نفر کار خلافى مى‏کند، مى‏گویند آقا شما این کار را نباید مى‏کردى. این مطلب را بگو و برو. مى‏گوید او برمى‏گردد دوتا فحش به من مى‏دهد. خیلى خوب؛ حالا دوتا فحش هم به شما بدهد؛ براى خاطر امر خدا تحمّل کنید. اگر نفر دوم هم بگوید آقا شما باید این کار را نمى‏کردى؛ بدانید اگر دعوا هم بکند، دعوایش کمتر از آنى است که با نفر اوّل کرده است. نفر سوم و نفر دهم و نفر بیستم هم همین‏طور. بنابراین، اگر نهى از منکر باب شد و تا نفر بیستم رسید، شما خیال مى‏کنید آن آدم دیگر آن کار را تکرار خواهد کرد؟ نهى از منکر واقعاً معجزه مى‏کند. فقط هم زبانى؛ یدیش در اختیار حکومت است؛ یعنى اگر جایى باید با گناهکار به صورت یدى و مجازاتى برخورد کنند، فقط دستگاه‏هایى از حکومت هستند که مسئول این کارند؛ مردم نباید بکنند. اما زبانى چرا؛ خیلى هم اثر دارد.»

ایشان مجدداً در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشگاه تهران در تاریخ 22/2/77، ضمن بر حذر داشتن آمران و ناهیاناز برخورد فیزیکی، بر ضرورت اجرای همگانی و تکرار این فریضه به این شکل تآکید می‌کنند که: «شما شرعاً به‏هیچ‏وجه موظّف به برخورد فیزیکى با منکر نیستید؛ شما فقط موظّف به گفتن هستید. شما چه‏کار دارید؛ حرف خود را بگویید. شما نمى‏گویید، خیال مى‏کنید که اگر بگویید، نمى‏شود. امتحان کنید، بگویید؛ بارها هم بگویید. البته یک نفر بگوید، معلوم است که اثر نمى‏کند. دیگران را وادار کنید بگویند. خودِ گفتن، اثرش به مراتب از مشت بیشتر است؛ حتّى گاهى از اخم هم اثرش بیشتر است؛ بااینکه اخم اثر سازنده دارد و مثل مشت نیست.»

و در همان جلسه موضوع را اینگونه تشریح می‌کنند: «تعجّب نکنید. من به شما عرض مى‏کنم که تأثیر امر و نهى زبانى اگر انجام گیرد از تأثیر مشت پولادین حکومتها بیشتر است. من چند سال است که گفته‏ام امر به معروف و نهى از منکر. البته عدّه‏اى این کار را مى‏کنند؛ اما همه نمى‏کنند. همه تجربه نمى‏کنند، مى‏گویند آقا چرا اثر نمى‏کند؛ تجربه کنید. منکرى را که دیدید، با زبان تذکّر دهید. اصلًا لازم هم نیست زبان گزنده باشد و یا شما براى رفع آن منکر، سخنرانى بکنید. یک‏کلمه بگویید: آقا! خانم! برادر! این منکر است. شما بگویید، نفر دوم بگوید، نفر سوم بگوید، نفر دهم بگوید، نفر پنجاهم بگوید؛ کى مى‏تواند منکر را ادامه دهد؟»

و در نهایت یادآور می‌شوند که: «بعضى گفته‏اند که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد. من مى‏گویم احتمال تأثیر همه جا قطعى است؛ مگر در نزد حکومتهاى قلدر، قدرتمندان و سلاطین. آن‏هایند که البته حرف حساب به گوششان فرونمى‏رود و اثر نمى‏کند؛ اما براى مردم چرا. براى مردم، حرف اثر دارد.»

بنابراین از نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، تکرار این فریضه، شاه‌کلید رفع ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی است، همچنان که در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم در تاریخ 29/7/71 نیز فرموده‌اند: «بزرگترین حربه در مقابل گناهکار، گفتن و تکرار کردن است. اینکه یک نفر بگوید اما ده نفر ساکت بنشینند و تماشا کنند، نمى‏شود. اگر یکى دچار ضعف نفس بشود، یکى خجالت بکشد و یکى بترسد، اینکه نهى از منکر نخواهد شد.»

آثار مثبت امر به معروف و نهی از منکر بر جامعه:

رهبر عظیم‌الشأن انقلاب(دامه برکاته) در جریان خطبه‌های نماز جمعه 25/9/79، در یک جمعبندی کلی اولین دستاورد امر به معروف و نهی از منکر را ترویج نیکی و اجتناب از بدی در جامعه دانسته و می‌فرمایند: «بنابراین اوّلین فایده‏ى امر به معروف و نهى از منکر همین است که نیکى و بدى، همچنان نیکى و بدى بماند. از طرف دیگر، وقتى در جامعه گناه منتشر شود و مردم با گناه خو بگیرند، کار کسى که در رأس جامعه قرار دارد و مى‏خواهد مردم را به خیر و صلاح و معروف و نیکى سوق دهد، با مشکل مواجه خواهد شد؛ یعنى نخواهد توانست، یا به آسانى نخواهد توانست و مجبور است با صرف هزینه‏ى فراوان این کار را انجام دهد. یکى از موجبات ناکامى تلاشهاى امیر مؤمنان با آن قدرت و عظمت در ادامه‏ى این راه، که بالاخره هم به شهادت آن بزرگوار منجر شد، همین بود. روایتى که مى‏خوانم، روایتِ تکان‏دهنده و عجیبى است. مى‏فرماید: «لتأمرنّ بالمعروف و لتنهون عن المنکر او لیسلّطنّ الله علیکم شرارکم فیدعو خیارکم فلا یستجاب لهم»

ایشان نه تنها آثار مثبت انجام این فریضه را بر جامعه مترتب می‌دانند، بلکه معتقدند اجرای این حکم الهی بر خود آمران و ناهیان نیز تأثیر وضعی مثبت بر جای خواهد گذاشت، به همین دلیل در تاریخ 23/8/79 طی پیامی خطاب به نخستین اجلاس پژوهشى امر به معروف و نهى از منکر می‌فرمایند: «هنگامى که به این وظیفه عمل شود، به تعداد آمران و ناهیان، دعوت به خیر در میان مردم صورت مى‏گیرد، و بى‏گمان لبیک‏گویانِ به این دعوت نیز کم نخواهند بود. این فراخوانى، به‌گمان زیاد بر خود داعیان نیز نشانه‏ى نیک بر جاى مى‏گذارد و از دو سو راه صلاح را هموار مى‏سازد. کار نیکى که مخاطب خود را به آن امر مى‏کنیم و رفتار زشتى که وى را از آن برحذر مى‏داریم، هرچه بزرگتر و تأثیر اجتماعى یا فردى آن ژرف‏تر و ماندگارتر باشد، امر به معروف و نهى از منکر ما ارزشمندتر است و چنین است که عمل به این وظیفه، تضمین‏کننده‏ى دوام و استحکام حکومت صالحان است، و رهاکردن و به فراموشى سپردن آن، زمینه سازِ سلطه‏ى اشرار و نابکاران.»

رهبر انقلاب قبلاً نیز در بیانات تاریخ 19/4/79 در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران این نکته را یادآور شده بوده‌اند که: «چنانچه امر به معروف باشد و شما وظیفه‏ى خودتان بدانید که اگر منکرى را در هر شخصى دیدید، او را از این منکر نهى کنید، آنگاه این نظام اسلامى، همیشه تروتازه و باطراوت طراوت و شاداب مى‏ماند.»

رهبر معظم انقلاب در بیان آثار اجرای فراگیر و همگانی این فریضه، در سخنرانی26/2/75 در دیدار روحانیون و مبلغان با ایشان، مجداً امربه معروف و نهی از منکر همگانی را به یک رودخانه بزرگ تشبیه نموده و می‌فرمایند: «رودخانه‏هاى عظیم دنیا را مشاهده مى‏کنید؟ هرچه در این رودخانه‏ها آلودگى و کثافت بریزند، کمى آن‌طرف‏تر، تلاطم آب، سر به سنگ کوبیدن آب و حرکت آب، مواد مضر را از بین مى‏برد و در عوض، مواد حیاتى تولید مى‏کند. محیط جامعه، باید این‏گونه باشد. باید چنان زلال باشد که اگر کسى قطره‏ى فسادى هم در آن چکاند، خودِ جامعه، آن را هضم کند و از بین ببرد. چگونه امکان‏پذیر است؟ با امر به معروف، با نهى از منکر و با دعوت به خیر. قرآن مى‏فرماید: «ادع الى سبیل ربّک بالحکمة.» حکمت، حکمت، حکمت.»

ایشان در سخنرانى تاریخ 19/10/68 در دیدار با جمع کثیرى از اقشار مختلف مردم قم، یکی دیگر از نتایج مثبت امر به معروف و نهی از منکر را اینگونه بیان می‌کنند: «این، تضمین‏کننده‏ى حیات طیبه در نظام اسلامى خواهد بود. عمل کنیم تا آثارش را ببینیم.» و در پیام10/3/69 که به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره) صادر نمودند، یکی دیگر از آثار مطلوب انجام این فریضه را اینگونه مورد اشاره قرار دادند: «امر به معروف و نهى از منکر که یکى از ارکان اساسى اسلام و ضامن برپاداشتن همه‏ى فرایض اسلامى است.......».

رهبر انقلاب مجدداً در بیانات تاریخ 29/7/71 در دیدار قشرهاى مختلف مردم با رهبر انقلاب می‌فرمایند: «این، آن چیزى است که قوام کشور و استقلال کشور را حفظ خواهد کرد. و الّا ما دشمن زیاد داریم. چرا دشمن تا امروز نتوانسته است مویى از سر این ملت کم کند و به این کشور ضربه بزند؟ بحمد اللّه ایران اسلامى، با قدرت و صلابت کامل، در مقابل همه‏شان ایستاد و ایستاده است. چرا؟ ایران که همان ایران صد و پنجاه سال قبل است! این، به خاطر احساس وظیفه‏ى شما، به خاطر همین حضور شما، به خاطر همین روحیه‏ى حزب‏اللهى شما و به خاطر این است که زن و مرد مسلمان، تا همه جا حاضرند از ایمان و اسلام و انقلابشان دفاع کنند. این‏هاست که این کشور را حفظ کرده است. مگر طور دیگرى مى‏شود این کشور را، با این همه دشمن و بدخواه که چشم طمع به منابع زیرزمینى و بازارهاى آن دوخته‏اند، حفظ کرد؟! مگر مى‏شود در مقابل آن‏ها، بدون این روحیه مقاومت کرد؟! این‏گونه است که کشور حفظ مى‏شود؛ با امر به معروف و نهى از منکر.»

با عنایت به تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب(دامه برکاته) به نظر می رسد راز حفظ بقاء اسلام و انقلاب در اجرای درست این راهبرد بزرگ اسلامی  نهفته است و علت تقابل دشمن را نیز باید در همین نکته جستجو کرد، همچنان‌که در جریان دیدار تاریخ 26/2/75 با روحانیون و مبلغان، این اصل را عامل بقاء اسلام معرفی کرده و می‌فرمایند: «عوامل بقا را در اسلام مشاهده کنید! یکى از عوامل بقا، همین عاشوراست. یکى از عوامل بقا، امر به معروف و نهى از منکر است. بدیهى است که در جامعه، فساد به وجود مى‏آید. هیچ اجتماع بشرى نیست که در آن، فساد به وجود نیاید. این فساد، چگونه باید برطرف شود؟»

به این ترتیب در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، مهمترین آثار اجرای این فریضه الهی عبارتند از:

1.       نزد افکار عمومی جامعه نیکى و بدى، همچنان نیکى و بدى باقی خواهد ‌ماند،

2.      از بروز منکرات و تخلفات پیشگیری شده و در نتیجه هزینه‌های مقابله با منکر کاهش خواهد یافت،

3.     علاوه بر مخاطبین، بر خود داعیان نیز نشانه‏ى نیک بر جاى مى‏گذارد،

4.     نظام اسلامى را همیشه تروتازه و باطراوت طراوت و شاداب نگه می‌دارد،

5.     مواد مضر [ناهنجاری‌های رفتاری و اخلاقی] در جامعه را از بین مى‏برد و در عوض، مواد حیاتى تولید مى‏کند،

6.      برپایی فرایض اسلامى و بقاء اسلام را ضمانت می‌کند و در نهایت قوام و استقلال کشور را حفظ خواهد کرد.

پیامدهای کم‌توجهی و بی‌تفاوتی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر:

طبیعی است، همانگونه که انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند آثار و نتایج مثبت به همراه داشته باشد، کم‌توجهی و بی‌تفاوتی نسبت به آن نیز، با عوارض و پیامدهای نامطلوب فراوانی همراه است، رهبر معظم انقلاب در موارد مختلف از جمله در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى 13/12/72 با استناد به آیات و روایات اسلامی اینگونه به موضوع می‌پردازند: «لا تترکوا الامر بالمعروف و النّهى عن المنکر. امر بمعروف و نهى از منکر را هرگز ترک نکنید که اگر ترک کردید؛ فیولّى علیکم شرارکم. آنجا که نیکى، دعوت‏کننده و بدى، نهى‏کننده نداشته باشد، اشرار بر سر کار مى‏آیند و زمام حکومت را در دست مى‏گیرند. اگر مردم به مذموم شمردن بدها و بدیها عادت نکنند، بدها بر سرِ کار مى‏آیند و زمام امور را در دست مى‏گیرند. ثم تدعون. بعد شما خوب‏ها دعا مى‏کنید که خدایا، ما را از شرّ این بدها نجات بده! فلا یستجاب لکم. خدا دعاى شما را مستجاب نمى‏کند.»

مجدداً در خطبه‌های نماز جمعه 25/9/79 در این رابطه می‌فرمایند: «باید امر به معروف و نهى از منکر را میان خودتان اقامه کنید، رواج دهید و نسبت به آن پایبند باشید. اگر نکردید، خدا اشرار و فاسدها و وابسته‏ها را بر شما مسلّط مى‏کند؛ یعنى زمام امور سیاست کشور به مرور به دست امثال حَجّاج بن یوسف خواهد افتاد! همان کوفه‏اى که امیر المؤمنین در رأس آن قرار داشت و در آنجا امر و نهى مى‏کرد و در مسجدش خطبه مى‏خواند، به خاطر ترک امر به معروف و نهى از منکر، به مرور به جایى رسید که حَجّاج بن یوسف ثقفى آمد و در همان مسجد ایستاد و خطبه خواند و به خیال خود مردم را موعظه کرد! حَجّاج چه کسى بود؟ حَجّاج کسى بود که خون یک انسان در نظر او، با خون یک گنجشک هیچ تفاوتى نداشت! به همان راحتى که یک حیوان و یک حشره را بکشند، حَجّاج یک انسان را مى‏کشت. یک‏بار حَجّاج دستور داد و گفت همه‏ى مردم کوفه باید بیایند و شهادت بدهند که کافرند و از کفرِ خودشان توبه کنند؛ هرکس بگوید نه، گردنش زده مى‏شود! با ترک امر به معروف و نهى از منکر، مردم این‏گونه دچار ظلمهاى عجیب و غریب و استثنایى و غیر‌قابل توصیف و تشریح شدند. وقتى‏که امر به معروف و نهى از منکر نشود و در جامعه خلاف‏کارى، دزدى، تقلّب و خیانت رایج گردد و بتدریج جزو فرهنگ جامعه شود، زمینه براى روى کار آمدن آدم‏هاى ناباب فراهم خواهد شد.»

از بیانات رهبری می‌توان چنین استنباط کرد که خودداری از انجام فریضه امر به معروف و نهی منکر در گام نخست منجر به فساد و تباهی جامعه و به تبع آن فساد حکومت یا بر سر کار آمدن افراد فاسد منجر می‌گردد و این موضوع را در خطبه‏هاى نماز جمعه 19/3/74 با این بیان تشرح می‌کنند: «دو نوع انحراف داریم. یک‏وقت مردم فاسد مى‏شوند- خیلى وقتها چنین چیزى پیش مى‏آید- اما احکام اسلامى از بین نمى‏رود؛ لیکن یک‏وقت مردم که فاسد مى‏شوند، حکومتها هم فاسد مى‏شوند، علما و گویندگان دین هم فاسد مى‏شوند! از آدم‏هاى فاسد، اصلًا دین صحیح صادر نمى‏شود. قرآن و حقایق را تحریف مى‏کنند؛ خوب‏ها را بد، بدها را خوب، منکر را معروف و معروف را منکر مى‏کنند! خطّى را که اسلام- مثلًا- به این سمت کشیده است، صد و هشتاد درجه به سمت دیگر عوض مى‏کنند! اگر جامعه و نظام اسلامى به چنین چیزى دچار شد، تکلیف چیست؟

طبیعی است که در چنین جامعه‌ای بی‌دینی و انکار خدا در ردیف حقوق فردی قرار خواهد گرفت، دروغگویی جنبه شوخی و تفریح پیدا خواهد کرد، رانت‌خواریِ مسئولین یک حق قانونی جلوه داده خواهد شد، از رشوه به عنوان ق مشارکت، پول چای، شیرینی و امثال آن نام ‌برده خواهد شد، کم‌کاری و کم‌فروشی در کسب و کار به یک امر عادی تبدیل می‌گردد، نداشتن دوست دختر برای پسران و نداشتن دوست پسر برای دختران عقب‌ماندگی تلقی می‌شود و تعرض به حریم زنان و دختران در جامعه مورد بی‌تفاوتی رهگذران قرار می‌گیرد.

ایشان در جمع فرماندهان، مسئولان و پرسنل سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و نیروى انتظامى و جمعى از جانبازان انقلاب اسلامى در تاریخ 5/10/74، در این رابطه یادآوری می‌کنند که: «یکى از مسائلى که عامل اصلى چنین قضیه‏اى [ناهنجاری‌های اجتماعی] شد، این بود که رواج دنیاطلبى و فساد و فحشا، غیرت دینى و حسّاسیتِ مسئولیت ایمانى را گرفت. اینکه ما روى مسأله‏ى فساد و فحشا و مبارزه و نهى از منکر و این چیزها تکیه مى‏کنیم، یک علّت عمده‏اش این است که جامعه را تخدیر مى‏کند. همان مدینه‏اى که اوّلین پایگاه تشکیل حکومت اسلامى بود، بعد از اندک مدّتى به مرکز بهترین موسیقى‏دانان و آوازخوانان و معروف‏ترین رقّاصان تبدیل شد؛ تا جایى که وقتى در دربار شام مى‏خواستند بهترین مغنّیان را خبر کنند، از مدینه آوازه خوان و نوازنده مى‏آوردند!»

بنابراین از نظر رهبر انقلاب؛ اجتناب از امر به معروف و نهی از منکر عوارض و پیامدهای زیر را به همراه دارد:

1.       منکرات ترویج یافته و افراد جامعه فاسد می‌شوند.

2.      مردم که فاسد مى‏شوند، حکومت‌ها هم فاسد مى‏شوند.

3.     در نتیجه علما و گویندگان دین هم فاسد مى‏شوند.

4.     از آدم‏هاى فاسد، اصلًا دین صحیح صادر نمى‏شود. قرآن و حقایق را تحریف مى‏کنند.

5.     خوب‏ها را بد، بدها را خوب، منکر را معروف و معروف را منکر مى‏کنند.

6.      زمینه براى روى کار آمدن آدم‏هاى ناباب فراهم خواهد شد.

7.     موجب می‌شود اشرار بر سر کار بیایند و زمام حکومت را در دست بگیرند.

8.     در چنین وضعیتی؛ خدا اشرار و فاسدها و وابسته‏ها را بر مردم مسلّط مى‏کند.

9.      بروز این وضعیت، جامعه را تخدیر مى‏کند و مانع از رشد پیشرفت کشور می‌شود.

10.   در چنین جامعه‌ای خدا دعاى بندگانش را نیز مستجاب نمى‏کند.

نهی از منکر فقط مبارزه با بدحجابی نیست:

امروز هرگاه سخن از امر به معروف و نهی از منکر می‌شود، بلافاصله ذهن‌ها و نگاه‌ها به سمت مبارزه با بد‌حجابی سوق پیدا می‌کند و این در حالی است که اولاً متأسفانه برخی افراد و حتی برخی از دستگاه‌ها در گذشته عملکرد مناسبی در این زمینه نداشته‌اند و ثانیاً به تعبیر رهبر معظم انقلاب، این موضوع تنها یک جزء نسبتاً کوچک از ناهنجاریهای اخلاقی و رفتاری در جامعه به شمار می‌رود، بنابراین محدود ساختن این راهبرد بزرگ اسلامی به یک موضوع خاص، را باید ظلم نسبت به اصلی دانست که سلامت جامعه در ابعاد و موضوعات مختلف را هدف خود قرار داده است.

مقتدای مسلمین جهان در دیدار علما و روحانیان در تاریخ 7/5/71، در این رابطه می‌فرمایند: «شایعه کردن؛ که در ایران بناست از این به بعد، نسبت به زنهاى بدحجاب، این‏طور عمل شود! این واجبِ به این عظمت را، که قوام همه چیز به آن است، بیاورند در دایره‏اى محدود، در خیابانهاى تهران؛ آن هم نسبت به چند نفر زنى که وضع حجابشان مثلًا درست نیست. این است معناى امر به معروف؟! این است معناى حضور نیروهاى مؤمن در صحنه‏هاى گوناگون جامعه؟! قضیه، بالاتر از این حرفهاست. تخلّفها یک اندازه و یک نوع نیست. تخلّفها، تخلّف‏هاى فردى نیست. بالاترین تخلّفها، آن تخلّفها و جرایمى است که پایه‏هاى نظام را سست مى‏کند. نومید کردن مردم، نومید کردن دلهاى امیدوار، کج نشان‏دادنِ راه راست، گمراه کردن انسانهاى مؤمن و بااخلاص، سوءاستفاده کردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامى، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلامى و تلاش براى به فساد کشاندن نسل مؤمن. امروز دست‏هایى تلاش مى‏کنند تا فساد را به صورت نامحسوس نه آن طورى که شما در خیابان آن را ببینید و بفهمید و مشاهده کنید به شکلهاى گروهکى، ترویج کنند و جوانان را به فساد بکشانند؛ پسرها را به فساد بکشانند؛ مردم را به بى‏اعتنایى بکشانند. منکرات این‏هاست؛ منکرات اخلاقى، منکرات سیاسى، منکرات اقتصادى. همه جا، جاى نهى از منکر است. یک دانشجو هم، در محیط درس مى‏تواند نهى از منکر کند. ......... نمى‏شود، این واجبِ بزرگ الهى را در دایره‏هاى کوچک، محدود کرد.»

ایشان مجدداً در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم در تاریخ 29/7/71 می‌افزایند: «گناهکار هم فقط بدحجاب نیست که بعضى فقط به مسأله‏ى بدحجابى چسبیده‏اند. این، یکى از گناهان است و از خیلى از گناهان کوچک‏تر است. خلافهاى فراوانى از طرف آدم‏هاى لاابالى در جامعه وجود دارد: خلافهاى سیاسى، خلافهاى اقتصادى، خلاف در کسب و کار، خلاف در کار ادارى، خلافهاى فرهنگى. این‏ها همه خلاف است. کسى غیبت مى‏کند، کسى دروغ مى‏گوید، کسى توطئه مى‏کند، کسى مسخره مى‏کند، کسى کم‏کارى مى‏کند، کسى ناراضى‏تراشى مى‏کند، کسى مال مردم را مى‏دزدد، کسى آبروى مردم را بر باد مى‏دهد. این‏ها همه منکر است. در مقابل این منکرات، عامل بازدارنده، نهى است؛ نهى از منکر. بگویید: «آقا، نکن.» این تکرار «نکن»، براى طرف مقابل، شکننده است.»

به تعبیر ایشان در خطبه‌های نماز جمعه 25/9/79: «نهى از منکر هم فقط نهى از گناهان شخصى نیست. تا مى‏گوییم نهى از منکر، فوراً در ذهن مجسّم مى‏شود که اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش [حجابش] خوب نبود، یکى باید بیاید و او را نهى از منکر کند. فقط این نیست؛ این جزء دهم است.»

ایشان در همین سخنرانی عرصه‌های امر به معروف و نهی از منکر را اینگونه معرفی می‌کنند: «نهى از منکر در همه‏ى زمینه‏هاى مهم وجود دارد؛ مثلًا کارهایى که افراد توانا دستشان مى‏رسد و انجام مى‏دهند؛ همین سوءاستفاده‏ى از منابع عمومى؛ همین رفیق‏بازى در مسائل عمومى کشور، در باب واردات، در باب شرکتها و در باب استفاده از منابع تولیدى و غیره؛ همین رعایت رفاقتها از سوى مسئولان. یک‏وقت دو نفر تاجر و کاسبند و باهم همکارى و رفاقت مى‏کنند، آن یک حکم دارد؛ یک‏وقت است که آن کسى که مسئول دولتى است و قدرت و اجازه و امضاء در دست اوست، با یک نفر رابطه‏ى ویژه برقرار مى‏کند؛ این آن چیزى است که ممنوع و گناه و حرام است و نهى از آن بر همه‏ى کسانى که این چیزها را فهمیده‏اند در خود آن اداره، در خود آن بخش، بر ما فوق او، بر زیردست او واجب است؛ تا فضا براى کسى که اهل سوءاستفاده است، تنگ شود.»

برخی از مصادیق مورد اشاره رهبری در این سخنرانی عبارتند از: «منکراتى که در سطح جامعه وجود دارد و مى‏شود از آن‏ها نهى کرد و باید نهى کرد، از جمله این‏هاست: اتلاف منابع عمومى، اتلاف منابع حیاتى، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایى، اسراف در آب و اسراف در نان. ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلًا این یک منکر است؛ یک منکر دینى است؛ یک منکر اقتصادى و اجتماعى است؛ نهى از این منکر هم لازم است؛ هرکسى به هر طریقى که مى‏تواند؛ یک مسئول یک طور مى‏تواند، یک مشترى نانوایى یک طور مى‏تواند، یک کارگر نانوایى طور دیگر مى‏تواند. طبق بعضى از آمارهایى که به ما دادند، مقدار ضایعات نان ما برابر است با مقدار گندمى که از خارج وارد کشور مى‏کنیم! آیا این جاى تأسّف نیست؟! همه‏ى این‏ها منکرات است و نهى از آن‏ها لازم است. طبق نهج البلاغه، امیر المؤمنین نهى از این‏ها را یکى از محورهاى اصلى توصیه‏هاى خود قرار داده است. در باب مسئولان، آن‏طور مشى کردن و عمل کردن و دستور دادن و قاعده معیّن کردن؛ در باب عموم مردم هم آن‏ها را وادار کردن به حضور، به فعالیت و به احساس مسئولیت در مسائل اجتماعى، با همین امر به معروف و نهى از منکر.»

ایشان در ادامه با ذکر چند مثالِ عملیاتی در مورد امر به معروف و نهی از منکر عملی، متذکر می‌شوند که: «وقتى‏که شما براى کمک به نظام اسلامى مردم را به نیکى امر مى‏کنید مثلًا احسان به فقرا، صدقه، رازدارى، محبّت، همکارى، کارهاى نیک، تواضع، حلم، صبر و مى‏گویید این کارها را بکن؛ هنگامى که دل شما نسبت به این معروف، بستگى و شیفتگى داشته باشد، این امر شما، امر صادقانه است. وقتى کسى را از منکرات نهى مى‏کنید مثلًا ظلم کردن، تعرض کردن، تجاوز به دیگران، اموال عمومى را حیف و میل کردن، دست درازى به نوامیس مردم، غیبت کردن، دروغ گفتن، نمّامى کردن، توطئه کردن، علیه نظام اسلامى کار کردن، با دشمن اسلام همکارى کردن و مى‏گویید این کارها را نکن؛ وقتى‏که در دل شما نسبت به این کارها بغض وجود داشته باشد، این نهى، یک نهى صادقانه است و خود شما هم طبق همین امر و نهیتان عمل مى‏کنید.»

با این‌حال نباید فراموش شود که موضوع حجاب اسلامی در جای خود حائز اهمیت است و شاید به همین علت است که رهبر انقلاب در دیدار اعضاىِ انجمنهاى اسلامى ادارات، کارخانه‏ها و بیمارستانهاى سراسر کشور در تاریخ 4/6/71 فرمودند: «من بخصوص تأکید مى‏کنم، نسبت به رفتار زن و مرد و پوشش زنان در داخل ادارات. بعضى شکوه دارند؛ گله دارند. خانواده‏هاى شهدا و زنان مؤمن به ما شکایت مى‏کنند. به اینجا تلفن مى‏کنند، نامه مى‏نویسند، یا ما را که مى‏بینند، مکرر مى‏گویند که رفتار بعضى از زنان جامعه‏ى ما، رفتار مناسب و شایسته‏ى شأن زن مسلمان نیست. با اصلاح این زنانى که در ادارات مشغول کارند، بخش عمده‏اى از این موضوع، اصلاح مى‏شود.»

با اتکاء به رهنمودهای رهبری؛ بالاترین تخلّف‌ها، آن تخلّف‌ها و جرایمى است که پایه‏هاى نظام را سست مى‏کند. سیاه‌نمایی، نومید کردن مردم، نومید کردن دلها‌ى امیدوار، کج نشان‏دادنِ راه راست، گمراه کردن انسان‌هاى مؤمن و با اخلاص، سوءاستفاده کردن از بحران‌ها و اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامى، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلامى و تلاش براى به فساد کشاندن نسل مؤمن، منکرات و خلاف‌هاى سیاسى، منکرات و خلاف‌هاى اقتصادى، منکرات اخلاقى، کارهایى که افراد توانا دستشان مى‏رسد و انجام مى‏دهند (رانت‌خواری)؛ سوءاستفاده‏ى از منابع عمومى، رفیق‌بازی از سوى مسئولان و سایر افراد در مسائل عمومى کشور، در باب واردات، در باب شرکت‌ها و در باب استفاده از منابع تولیدى و غیره، خلاف در کسب و کار، کم‏کارى، خلاف در کار ادارى، پنهان کردن نواقص کاری، نادیده انگاشتن و اغماض بازرسان و ناظران در مورد تخلفات مجریان امور، دزدی اموال عمومی یا اموال مردم، اتلاف منابع عمومى، اتلاف منابع حیاتى، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایى، اسراف در آب و اسراف در نان، اموال عمومى را حیف و میل کردن، خلاف‌هاى فرهنگى، غیبت کردن، دروغ گفتن، مسخره‌ کردن، ریختن آبروی مردم، گرانفروشی، احتکار، تقلب، ناراضى‏تراشى، ظلم کردن، تعرض کردن، تجاوز به دیگران، دست درازى به نوامیس مردم، نمّامى کردن، توطئه کردن، علیه نظام اسلامى کار کردن و همکارى کردن با دشمن اسلام، برخی از مصایق منکرات به‌شمار می‌روند.

نهی از منکر توأم با امر به معروف:

نکته دیگری که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی(مد ظله العالی) قرار دارد، این است‌که در انجام این فریضه نباید فقط منکرات را مورد توجه قرار داد، بلکه امر به معروف نیز دارای اهمیت است و این نکته را در خطبه‌های نماز جمعه 25/9/79 اینگونه مطرح می‌کنند: «در مسأله‏ى امر به معروف و نهى از منکر، فقط نهى از منکر نیست؛ امر به معروف و کارهاى نیک هم هست. براى جوان، درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکارى اجتماعى، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پسندیده در زندگى، همه جزو اعمال خوب است. براى یک مرد، براى یک زن و براى یک خانواده، وظایف خوب و کارهاى بزرگى وجود دارد. هرکسى را که شما به یکى از این کارهاى خوب امر بکنید به او بگویید و از او بخواهید امر به معروف است.»

بیانات تاریخ 16/5/90 ایشان در دیدار مسئولان نظام جمهورى اسلامى ایران نیز بر همین مسئله ناظر است، آنگاه که می‌فرمایند: «درباره‏ى اشخاص، نقاط مثبت را، نقاط خوب را افشاء کنیم، منتشر کنیم. از کسى، از مسئولى کار خوبى سراغ دارید، این را بیان کنید و بگوئید.»

شیوه و روش امر به معروف و نهی از منکر:

یکی از مهمترین مباحث حوزه امر به معروف و نهی از منکر، به شیوه اجرای این حکم الهی اختصاص دارد، چرا که اثربخشی این راهبرد، مستلزم رعایت آداب و اصولی است که اگر مورد کم‌توجهی قرار گیرد، نه‌تنها نتیجه مثبت نخواهد داشت، بلکه پیامدهای منفی و متناقض برجای خواهد گذاشت و این موضوعی است که هر دو جنبه بیرونی و درونی آن، به اَشکال مختلف و به دفعات در بیانات رهبر انقلاب مورد اشاره قرار گرفته است.

امام خامنه‌ای در سخنرانی29/8/87، خطاب به شرکت‏کنندگان در هفدهمین اجلاس سراسرى نماز در رابطه با بعد درونی امر به معروف و نهی از منکر می‌فرمایند: «بعضى خیال مى‏کنند، الصّلاة تنهى عن الفحشاء و المنکر، معنایش این است که اگر نماز خواندى، دیگر فحشا و منکر از بین خواهد رفت؛ نه، معنایش این است که وقتى نماز مى‏خوانى، آن واعظ درونىِ تو که با نماز جان گرفته، او مرتب به تو از بدىِ فحشاء و منکر مى‏گوید. و گفتن و تکرار کردن و بر دل فروخواندن، طبعاً اثر دارد و دل را خاضع و خاشع مى‏کند. لذاست مى‏بینید نماز تکرار باید شود. روزه، سالى یک‏بار؛ حج، عمرى یک‏بار؛ نماز، هر روز چند بار باید تکرار شود. اهمیت نماز اینجاست.»

ایشان توجه به بعد درونی را لازم اما ناکافی دانسته و در موارد مختلف از جمله در سخنرانى 19/10/68 در دیدار با جمع کثیرى از اقشار مختلف مردم قم، مراحل امر به معروف و نهی از منکر را به این شکل مطرح می‌کنند: «امر به معروف، یک مرحله‏ى گفتن و یک مرحله‏ى عمل دارد. مرحله‏ى عمل، یعنى اقدام با دست و با زور. این مرحله، امروز به عهده‏ى حکومت است و باید با اجازه‏ى حکومت انجام بگیرد و لا غیر. اما گفتن با زبان، بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند.»

رهبر انقلاب(دامه برکاته) در تاریخ 11/5/80 پس از مراسم تنفیذ حکم رئیس جمهور وقت، ضمن تقبح قانون شکنی به بهانه نهی از منکر، آحاد جامعه را به اجرای این فریضه توصیه و در عین حال از برخورد فیزیکی برحذر داشته و می‌فرمایند: «البته این هیچ مجوّز آن نیست که کسانى به بهانه‏ى اینکه اطمینانشان سلب شده، قانون‏شکنى کنند. قانون‏شکنى جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونى براى مقابله با هر چیزى که به نظر انسان منکر مى‏آید- بدون اجازه‏ى حکومت- خودش یک جرم است؛ مگر نهى از منکر زبانى، که بارها گفتیم نهى از منکر زبانى جایز و واجب و وظیفه‏ى همه است و در هیچ شرایطى هم ساقط نمى‏شود؛ اما آنجایى که نوبت اجرا و عمل برسد، همه باید طبق قوانین عمل کنند. هیچ‏چیزى مجوّز این نیست که بگویند چون نیروى انتظامى و قوّه‏ى قضائیّه عمل نکردند، خودمان وارد میدان شدیم؛ نخیر، آن روزى که لازم باشد مردم براى حادثه‏اى خودشان وارد عمل شوند، رهبرى صریحاً به آن‏ها خواهد گفت.»

امام خامنه‌ای (مد ظله العالی) در بیانات 15/8/70 در دیدار با گروه کثیرى از دانشجویان و دانش‏آموزان، در این رابطه متذکر می‌شوند که: «چرا کسانى از گفتن ابا مى‏کنند؟ یک عده بر اثر ضعف نفس از گفتن ابا مى‏کنند، یک عده هم خیال مى‏کنند که گفتن فایده‏یى ندارد؛ باید با دست جلو بروند! نه، زبان از دست خیلى مهم‏تر است. امر به معروف و نهى از منکر را اقامه کنید.» و در ادامه بر این موضوع تأکید می‌کنند که: «بعضى خیال مى‏کنند تا منکرى دیده شد، باید با مشت به سراغش بروند! نه، ما سلاحى داریم که از مشت کارگرتر است. آن چیست؟ سلاح زبان. زبان از مشت خیلى کارگرتر و نافذتر و مؤثرتر است؛ مشت کارى نمى‏کند.»

رهبر انقلاب در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشگاه تهران در تاریخ 22/2/77 در مورد اینکه آیا برخورد فیزیکی برای آمران و ناهیان دانشجو مجاز است، می‌فرمایند: «نه. شما شرعاً به‏هیچ‏وجه موظّف به برخورد فیزیکى با منکر نیستید؛ شما فقط موظّف به گفتن هستید. ...... به‏هرحال، در نهى از منکر، اگر برخورد فیزیکى لازم باشد، کار حکومت است، نه کار مردم؛ مگر وقتى‏که حکومت اجازه دهد و کسى را مأمور کند. ...... بنابراین، پاسخ من این شد که بهترین روش براى شما که از من سؤال کردید، زبان است.« و در همان جلسه در پاسخ به سوألی مشابه، اینگونه پاسخ می‌دهند: «بستگى به این دارد که چه کسى بخواهد برخورد کند. اگر شما بخواهید برخورد کنید، زبان است. شما به غیر از زبان، هیچ تکلیف دیگرى ندارید. نهى از منکر براى مردم، فقط زبانى است. البته براى حکومت، این‏طور نیست. اگر منکر بزرگى باشد، برخورد حکومت احیاناً ممکن است برخورد قانونى و خشن هم باشد؛ لیکن نهى از منکر و امر به معروفى که در شرع مقدّس اسلام هست، زبان است؛ انّما هى اللسان.»

ایشان در تاریخ 22/2/82 در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتى نیز، با حد و مرز قائل شدن بین برخورد فیزیکی با مفهوم قاطعیت در این زمینه، مطلب را در قالب این سوأل مطرح می‌کنند که: «قاطعیت یعنى چه؟ یعنى برخورد فیزیکى و جسمانى؟ اینکه درست نیست و ما اصلًا این را توصیه نمى‏کنیم؛ اما گفتن و تذکّر دادن، خوب است. چه اشکال دارد با اخلاقِ خوب تذکّر دهند؟»

این مفهوم با بیانات تاریخ 29/7/71 رهبری اینگونه تکمیل می‌شود: «منتها من دو تذکر به شما جوانان عزیز در هرجاى کشور که هستید مى‏دهم. اولًا امر به معروف و نهى از منکر یک واجب است که رودربایستى و خجالت برنمى‏دارد. ما گفتیم: اگر دیدید کسى مرتکب خلافى مى‏شود، امر کنید به معروف و نهى کنید از منکر. یعنى به زبان بگویید. نگفتیم مشت و سلاح و قوت به کار ببرید. این‏ها لازم نیست. خداى متعال که این واجب را بر ما مسلمانان نازل فرموده است، خودش مى‏داند مصلحت چگونه است. ما هم تا حدودى حکم و مصالح الهى را درک مى‏کنیم.

بیانات تاریخ 23/1/78 ایشان در دیدار علما و روحانیون و مبلغان نیز ناظر بر همین موضوع است: «در خصوص امر به معروف و نهى از منکر حدیثى دیدم که از جمله چیزهایى که براى آمر به معروف و ناهى از منکر ذکر مى‏کند، «رفیق فیما یأمر و رفیق فیما ینهى» بود. آن جایى که جاى رفق است که غالب جاها هم از این قبیل است انسان باید با «رفق» عمل کند؛ براى اینکه بتواند با محبّت آن حقایق را در دلها و در ذهنها جا بدهد و جایگزین کند. تبلیغ براى این است؛ براى زنده کردن احکام الهى و اسلامى است.»

ایشان در تاریخ  19/4/79 در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران، شیوه کار را اینگونه بیان می‌کنند: «به باید از شیوه‏ها و وسایلِ مناسب استفاده کنیم؛ ........ امر به معروف و نهى از منکر فقط طبقه‏ى عامه‏ى مردم نیستند؛ حتى اگر در سطوح بالا هم هستند، شما باید به او امر کنید؛ نه اینکه از او خواهش کنید؛ باید بگویید: آقا! نکن؛ این کار یا این حرف درست نیست. امر و نهى باید با حالت استعلاء باشد. البته این استعلاء معنایش این نیست که آمران حتماً باید بالاتر از مأموران، و ناهیان بالاتر از منهیان باشند؛ نه، روح و مدل امر به معروف، مدل امر و نهى است؛ مدل خواهش و تقاضا و تضرّع نیست. نمى‏شود گفت که خواهش مى‏کنم شما این اشتباه را نکنید؛ نه، باید گفت آقا! این اشتباه را نکن؛ چرا اشتباه مى‏کنى؟ طرف، هرکسى هست بنده که طلبه‏ى حقیرى هستم از بنده مهم‏تر هم باشد، او هم مخاطب امر به معروف و نهى از منکر قرار مى‏گیرد.»

رهبر معظم انقلاب(دامه برکاته) در دیدار اعضاى انجمنهاى اسلامى ادارات، کارخانه‏ها و بیمارستانهاى سراسر کشور در تاریخ 4/6/71 ضمن تاکید بر ضرورت رعایت حجاب اسلامی از سوی بانوان شاغل در ادارات، شیوه مورد نظر را به این شکل مورد تأکید قرار می‌دهند: «این بانوان مسلمانى که در اداراتند، باید رفتارشان، لباسشان، زیشان و منششان مسلمانى باشد؛ و شما در این زمینه تکلیف و مسئولیت دارید. البته با روش اسلامى؛ با همان شیوه‏اى که نهى از منکر اسلامى دارد و نه با روشهاى غیر اسلامى و خشونتهاى نادرست.»

فرمانده معظم کل قوا در دیدار فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور، در تاریخ 22/4/71 نیز بر همین نکته تأکید می‌کنند: «البته من عرض مى‏کنم قبلًا هم گفته‏ام در جامعه‏ى اسلامى، تکلیف عامه‏ى مردم، امر به معروف و نهى از منکر با لسان است؛ با زبان. اگر کار به برخورد بکشد، آن دیگر تکلیف مسئولین است. آن‏ها باید وارد شوند. اما امر به معروف و نهى از منکر زبانى، مهم‏تر است. عاملى که جامعه را اصلاح مى‏کند، همین نهى از منکر زبانى است. به آن آدم بدکار، به آن آدم خلاف‏کار، به آن آدمى که اشاعه‏ى فحشا مى‏کند، به آن آدمى که مى‏خواهد قبح گناه را از جامعه ببرد، مردم باید بگویند. ده نفر، صد نفر، هزار نفر! افکار عمومى روى وجود و ذهن او باید سنگینى کند. این، شکننده‏ترین چیزهاست. همین نیروهاى مؤمن و بسیجى و حزب‏اللهى؛ یعنى همین عامه‏ى مردم مؤمن؛ یعنى همین اکثریت عظیم کشور عزیز ما؛ همینهایى که جنگ را اداره کردند؛ همینهایى که از اول انقلاب تا به حال با همه‏ى حوادث مقابله کردند، در این مورد مهم‏ترین نقش را مى‏توانند داشته باشند.»

آنگاه که قرار است برای حکومت نقشی در این رابطه تعریف شود، سطح و چگونگی انجام کار به این شکل در بیانات 11/5/80 رهبری (پس از مراسم تنفیذ حکم رئیس جمهور وقت)، تشریح می‌شود: «یک جریان فساد هم فسادهاى اخلاقى و رواج منکرات است. با این هم باید مقابله و مبارزه کرد. ما خوب مى‏دانیم، این جزو تعالیم اسلام است که با زبان و تبیین باید مردم را با فضایل اخلاقى آشنا کرد و از منکرات دور نگه داشت. این به جاى خود درست؛ اما با شیوع منکرات و با تظاهرِ به آن باید مقابله کرد. اسلام مرتکبِ منکر را نصیحت و هدایت مى‏کند؛ اما حد هم براى او مى‏گذارد. با صِرف زبان و توصیه نمى‏شود کارى کرد. قدرت نظام باید جلوِ سیرِ فحشا و فساد را بگیرد. اجازه ندهید که هوسهاى یک عدّه‏ى معدود و یک گروه کوچک و اندک در داخل جامعه، موجب اغواى ذهن و فکر دختر و پسر جوان و مرد و زن مؤمنى شود که هیچ انگیزه‏ى فسادى ندارند. شما باید جلوِ آن‏گونه افراد را بگیرید. همه‏ى مسئولان بخشهاى مختلف کشور در این زمینه مسئولند. اجازه ندهید عدّه‏اى با تکیه به نام آزادى- که واقعاً باید بر عنوان مظلوم آزادى گریست که چه سوءاستفاده‏هایى از این نام مى‏شود- منکرات و فحشا و بى‏بندوبارى را در جامعه رایج کنند. عکس‏العملِ آن این است که عدّه‏اى به نظام بدبین شوند؛ مثل اوّل مشروطه.»

با این همه ایشان در تاریخ 16/5/90 در دیدار مسئولان نظام جمهورى اسلامى ایران متذکر می‌شوند که حتی‌المقدور نباید حرمت‌ها شکسته شود: «نقطه‏ى مقابل: اگر چنانچه نقطه‏ى منفى‏اى سراغ دارید، این را افشاء نکنید. افشاء نکردن معنایش این نیست که نهى از منکر نکنید؛ چرا، به خود آن کسى که به کارش اشکالى وارد است و باید ایراد گرفته شود، گفته بشود؛ اما افشاء کردن این چیزها مصلحت نیست. در این باره صحبتهاى زیادى هست.»

به این ترتیب عصاره کلام رهبری در مورد شیوه امر به معروف و نهی از منکر همگانی را می‌توان در دو واژه‌ی «اقدام زبانی» و «لحن ملایم و مناسب» در حد گفتن با زبان خوش و رفتن بدون درگیری و به عبارت دیگر، پرهیز از مجادله و برخورد فیزیکی خلاصه کرد. البته اثرگذاری امر به معروف و نهی از منکر هنگامی مضاعف خواهد شد که اولاً خود آمر به معروف مورد نظر آراسته و یا ناهی از آن منکر مبرا باشد، ثانیاً به آنچه انجام می‌دهد، قلباً اعتقاد داشته و به تعبیر دیگر مصداق «سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند» باشد.

ویژگی‌های آمر به معروف و ناهی از منکر:

رهبر معظم انقلاب در بیان ویژگی‌های آمران به معروف و ناهیان از منکر در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتى در تاریخ 22/2/82 به این موارد اشاره می‌کنند: «دیروز حدیثى را براى جمعى مى‏خواندم که آمر به معروف و ناهى از منکر باید خودش به آنچه دارد امر و نهى مى‏کند، هم عالم باشد و هم عامل. «رفیق لمن یأمر و رفیق لمن ینهى»؛ با رفق و مدارا امر و نهى کند. امر و نهى، یعنى دستور دادن- بکن‏نکن- غیر از تمنا کردن است؛ اما همین را با رفق، مدارا و محبّت- نه با خشونت- انجام دهد. به نظرم این‏طورى باید عمل شود.»

ایشان در تاریخ 22/4/71 در دیدار فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور، نیز این ویژگی‌ها را اینگونه توصیف کرده‌اند: «چه کسى مى‏تواند از این فضیلتها دفاع کند؟ آن جوان مؤمنى که دل به دنیا نبسته، دل به منافع شخصى نبسته و مى‏تواند بایستد و از فضیلتها دفاع کند. کسى که خودش آلوده و گرفتار است که نمى‏تواند از فضیلتها دفاع کند! این جوان بااخلاص مى‏تواند دفاع کند. این جوان، از انقلاب، از اسلام، از فضایل و ارزشهاى اسلامى مى‏تواند دفاع کند.»

الزامات مشارکت در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر:

بدیهی است اجرای حکم عظیم امر به معروف و نهی از منکر، مستلزم رعایت الزاماتی است که کم‌توجهی به آنها می‌تواند، اثربخشی این راهبرد را تحت‌الشعاع قرار دهد، رهبر انقلاب در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم در تاریخ 29/7/71، نکته اول در این رابطه را به این شکل مطرح می‌کنند: « این نکته‏ى اول؛ که نهى از منکر، اراده و تصمیم و قدرت و شجاعت لازم دارد، که بحمد اللّه، در قشرهاى مردم ما و در زن و مرد ما وجود دارد. باید آن را به کار بگیرید. منتظر نباشید که دستگاه‏ها بیایند و کارى بکنند.»

بدیهی است؛ این نکته با فرض بر این است که آمر و ناهی، به شناخت لازم از موضوع دست یافته باشند و این همان نکته‌ای است که امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشگاه تهران در تاریخ 22/2/77 به این شکل از آن یاد می‌کنند: «البته به شما بگویم عزیزان من! منکر را باید بشناسید. چیزهایى ممکن است به نظر بعضى منکر بیاید؛ در حالى که منکر نباشد. باید معروف و منکر را بشناسید. واقعاً باید بدانید این منکر است.»

از نظر رهبری؛ شناخت موضوع و حضور مردم در صحنه، از دیگر ملزومات کار محسوب می‌شوند و این نکته را در دیدار تاریخ 7/5/71 علما و روحانیان، اینگونه بیان می‌کنند: «قوام حکومت اسلامى و بقاى حاکمیت اخیار، به این است که در جامعه امر به معروف و نهى از منکر باشد. امر به معروف فقط این نیست که ما، براى اسقاط تکلیف، دو کلمه بگوییم. آن هم در مقابل منکراتى که معلوم نیست از مهم‏ترین منکرات باشند. وقتى یک جامعه را موظّف مى‏کنند که آحادش باید دیگران را به معروف امر و از منکر نهى کنند، این به چه معناست؟ چه وقت ممکن است آحاد یک ملت آمر به معروف و ناهى از منکر باشند؟ وقتى‏که همه، به معناى واقعى در متن مسائل کشور حضور داشته باشند؛ همه کار داشته باشند به کارهاى جامعه؛ همه اهتمام داشته باشند؛ همه آگاه باشند؛ همه معروف‏شناس و منکرشناس باشند. این، به معناى یک نظارت عمومى است؛ یک حضور عمومى است؛ یک همکارى عمومى است؛ یک معرفت بالا در همه است.»

در ادامه؛ به ضرورت شناخت و آگاهی افراد و اقشار از نقش، جایگاه و مسئولیت‌شان در این رابطه، تأکید می‌کنند: «من در پیام تشکّرى که منتشر شد، عرض کردم: قشرهاى مختلف، باید جایگاه خود را در امر به معروف و نهى از منکر، پیدا کنند. هرکس جایگاهى دارد. کجا باید نهى از منکر کنید؟ شما در مقابل کدام منکر مى‏توانید مقاومت کنید و بایستید؟ کدام را مى‏شناسید؟ کار، کار مردمى است. البته، علماى دین باید مردم را هدایت و راهنمایى کنند؛ کیفیّت نهى از منکر را بیان کنند و منکر را براى آن‏ها شرح دهند.»

نکته دیگری که در این زمینه در توصیه‌های رهبری به چشم می‌خورد، لزوم توجه به رخنه و نفوذ دشمن برای جلوگیری از مخدوش ساختن ماهیت این واجب الهی و تخریب چهره‌ آمران و ناهیان است و لذا در دیدار فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور در تاریخ 22/4/71 تأکید می‌کنند: «البته جوان حزب‏اللهى هم باید باهوش باشد. باید چشمهایش را باز کند و نگذارد کسى در صفوف او رخنه کند و به نام امر به معروف و نهى از منکر، فسادى ایجاد نماید که چهره‏ى حزب اللّه را خراب کند. باید مواظب باشید. این، به عهده‏ى خودتان است. من یقین دارم و تجربه‏هاى این چند سال هم نشان داده تا نیروهاى مؤمن و حزب‏اللهى براى انجام کارى به میدان مى‏آیند، یک عده عناصر بدلى و دروغین، با نام این‏ها در گوشه‏اى فسادى ایجاد مى‏کنند تا ذهن مسئولین را نسبت به نیروهاى مؤمن و حزب‏اللهى و مردمى چرکین کنند. مواظب باشید. مسأله‏ى امر به معروف و نهى از منکر، مثل مسأله‏ى نماز است. یاد گرفتنى است. باید بروید یاد بگیرید. مسئله دارد که کجا و چگونه باید امر به معروف و نهى از منکر کرد؟»

نقش و وظیفه مسئولین و دستگاه‌های حکومتی:

همانگونه که اشاره شد؛ امر به معروف و نهی از منکر وظیفه متقابلی است، که هم مردم و هم مسئولین در قبال اجرای درست آن مسئولیت دارند، اما رهبر معزز انقلاب(دامه برکاته)، در دیدار با جمعى از روحانیون، ائمه‏ى جماعات و وعاظ نقاط مختلف کشور در تاریخ 14/12/70، این وظیفه را قبل از هر کس دیگری، متوجه روحانیون و علما می‌دانند و می‌فرمایند: «تکلیف به عهده‏ى ماست. ..... البته براى اصلاح مفاسد، همه باید از طرق معقول خودش کار کنند. امر به معروف و نهى از منکر یک واجب اسلامى است و باید در میان مردم رایج بشود.

در عین‌حال ایشان ضمن گلایه از کوتاهی برخی از مسئولین در این زمینه، در دیدار فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور در تاریخ 22/4/71، یادآور می‌شوند: « به من نامه مى‏نویسند؛ بعضى هم تلفن مى‏کنند و مى‏گویند: «ما نهى از منکر مى‏کنیم. اما مأمورین رسمى، طرف ما را نمى‏گیرند. طرف مقابل را مى‏گیرند!» من عرض مى‏کنم که مأمورین رسمى چه مأمورین انتظامى و چه مأمورین قضائى حق ندارند از مجرم دفاع کنند. باید از آمر و ناهى شرعى دفاع کنند. همه‏ى دستگاه حکومت ما باید از آمر به معروف و ناهى از منکر دفاع کند. این، وظیفه است. اگر کسى نماز بخواند و کس دیگرى به نمازگزار حمله کند، دستگاه‏هاى ما از کدامیک باید دفاع کنند؟ از نمازگزار یا از آن کسى که سجاده را از زیر پاى نمازگزار مى‏کشد؟ امر به معروف و نهى از منکر نیز همین‏طور است. امر به معروف هم مثل نماز، واجب است. در نهج البلاغه مى‏فرماید: «و ما اعمال البر کلها و الجهاد فى سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهى عن المنکر الا کنفثة فى بحر لجى.» یعنى امر به معروف و نهى از منکر، در مقیاس وسیع و عمومى خود، حتى از جهاد بالاتر است؛ چون پایه‏ى دین را محکم مى‏کند. اساس جهاد را امر به معروف و نهى از منکر استوار مى‏کند. مگر مأمورین و مسئولین ما مى‏توانند آمر به معروف و ناهى از منکر را با دیگران مساوى قرار دهند؛ چه رسد به اینکه نقطه‏ى مقابل او را تأیید کنند!؟»

رهبر معظم انقلاب(مد ظله العالی) در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم در تایخ 29/7/71 نیز، «در این رابطه فرمودند: «بنابراین، وظیفه‏ى ما، مسئولین، قانون‏گذاران و مجریان است که راه و زمینه را براى اجراى این واجب الهى هموار و فراهم کنیم. امروز بحمد اللّه مجلس شوراى اسلامى، مجریان، مسئولین کشور و دستگاه قضائى، همه از خود این ملتند. مبادا در گوشه و کنار، یا در دستگاه انتظامى یا قضائى، کسانى باشند که راه را جلو آمر به معروف و ناهى از منکر سد کنند! مبادا کسانى باشند که اگر کسى امر به معروف و نهى از منکر کرد، از او حمایت نکنند، بلکه از مجرم حمایت کنند! البته خبرهایى از گوشه و کنار کشور، در بعضى از موارد به گوش من مى‏رسد. هرجا که بدانم و احساس کنم و خبر اطمینان‏بخشى پیدا کنم که آمر به معروف و ناهى از منکر، خداى نکرده مورد جفاى مأمور و مسئولى قرار گرفته، خودم وارد قضیه خواهم شد.»

ایشان مجدداً در همین سخنرانی متذکر شدند که: «البته دولت، مجلس شوراى اسلامى، دستگاه قضائى و نیروى انتظامى، موظفند که ناهى از منکر را پشتیبانى کنند. این، وظیفه‏ى آن‏هاست.»

چنانچه با نگاه دقیق و عمیق علت جوسازی دشمن علیه اصل اسلامی و راهبردی امر به معروف و نهی از منکر را مورد بررسی قرار دهیم، در خواهیم یافت که تنها عامل عداوت و کینه ورزی دشمن را تنها می‌توانددر تأثیر این راهبرد اساسی بر سلامت جامعه جستجوکرد.»

هدف و علت پریشانی دشمن در مواجهه با راهبرد امر به معروف و نهی از منکر:

با این توصیف به سادگی می توان علت نگرانی دشمن از اجرا و نهادینه شدن اصل اسلامی امر به معروف و نهی از منکر و چرایی تقابل با آن را فهمید. رهبر انقلاب در بیانات 16/3/75 در دیدار با اقشار مختلف مردم و میهمانان خارجى شرکت‏کننده در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره)، علت ترس و نگرانی دشمن در این زمینه را در قالب این عبارت بیان می‌کنند: «درست توجّه کنید که این چقدر مهمّ است. مسلمانان خصوصیتى دارند که مى‏توانند اراده‏ى خود را در حرکت عالم مؤثّر کنند. به خاطر چه؟ به خاطر احکام نورانى اسلام؛ بلکه به خاطر روحیّات و خلقیّاتى که اسلام به مسلمانان مى‏دهد؛ مثل ظلم‏ستیزى و کنار نیامدن با بدى و فساد، مثل امر به معروف و نهى از منکر و جهاد فى سبیل الله، که جهاد فى سبیل الله میدان گسترده و عرض عریضى دارد و مخصوص صحنه‏ى نبرد رویاروى جسمانى نیست، بلکه جهاد داخل خانه‏ها هم ممکن است و همه جا انسان مى‏تواند با دشمن خدا جهاد کند؛ اگر اراده داشته باشد و اگر بداند باید چه کار کند.»

ایشان در بیانات 9/8/75 به مناسبت روز مبارزه با استکبار جهانى، ضمن بیان ضرورت شناخت دشمن و اهداف وی از مقابله با این فریضه اسلامی، توصیه می‌کنند: «دشمن را بشناسید، ادامه‏ى صفوف دشمن را در داخل کشور بشناسید، روشهاى دشمنى را بشناسید، تبدیل شده و ترجمه‏شده‏ى آن روشها در داخل کشور را هم بشناسید. در داخل دانشگاه، در داخل دبیرستان، در متن جامعه، در فعّالیتهاى کشور، در مطبوعات و در تبلیغات، ادامه‏ى حضور استکبار را بشناسید. استکبار مى‏خواهد در این کشور و در میان این ملت، ایمانِ عمیق نباشد، سرگرمى به شهوات باشد، «معروف» اسلامى نباشد و آنچه از نظر اسلام «منکر» است، رایج باشد. استکبار مى‏خواهد در داخل کشور، تنبلى و بیکارگى باشد، سازندگى و ابتکار و اصلاح امور اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى مردم نباشد. استکبار مى‏خواهد پیشرفت علم و دانش در کشور نباشد، تحقیقات نباشد، کلاسِ درس نباشد.

امام خامنه‌ای(دامه برکاته) در تاریخ 26/2/75 در دیدار روحانیون و مبلغان، با اشاره به برخی از مصادیق و محصولات غیر اخلاقی دشمن که علی‌رغم صرف هزینه بالا، عمدتاً به شکل رایگان یا با قیمت ارزان و برای بی‌اثر کردن و کم‌رنگ ساختن موضوع امر به معروف و نهی منکر در جامعه توزیع می‌شود، علت را اینگونه تشریح می‌کنند: «عوامل استکبار، امروز فیلم بد درست مى‏کنند، نوار بد درست مى‏کنند، حرفهاى بد درست مى‏کنند، شعر بد مى‏گویند، داستان بد مى‏نویسند و این همه را، در داخل کشور، بین نوجوانان، جوانان و مردم عادّى پخش و منتشر مى‏کنند و یا از طریق ماهواره، رواج مى‏دهند. این مورد اخیر- ماهواره- واقعاً گنداب فسادى است که تیرهاى زهرآگین خود را به سمت ملتها و کشورها هدف‏گیرى مى‏کند. بحمد اللّه سال گذشته، مجلس شوراى اسلامى، با حسن فهم قضیه، ماهواره را ممنوع کرد. با این همه، اگر در جامعه، به دستور اسلام و فرموده‏ى قرآن عمل شود، هیچ‏کدام از ابزار و عوامل فساد، نمى‏تواند کمترین اثرى بکند.

به معناى دقیق‏تر، توجّه از جوانب مختلف و امر به معروف و نهى از منکر، نمى‏گذارد دشمن پیروز شود. این است که جامعه‏ى اسلامى، یک جامعه‏ى ماندگار است. این است که‏ «انّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّکْرَ وَ انّا لَهُ لَحافِظُونَ.» این است که‏ «وَ لَیَنْصُرَنَّ اللهُ مَنْ یَنْصُرُهُ.» این است که‏ «وَ الّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا.» این‏ها تعارف نیست که خدا با ما کرده است. حال، قدرتمندان دنیا عربده بکشند و علیه نظام جمهورى اسلامى تهمت بزنند. بحمد اللّه اینجا بناى مستحکمى است. بنایى است که هرکس با آن زورآزمایى کند، دست و پنجه‏ى خودش را زخمى و مجروح خواهد کرد. امروز همه‏ى عوامل بقا و حیات، در نظام اسلامى هست. کسانى هم که گاهى اوقات نسبت به بعضى از کارهاى دینى و شعارهاى اسلامى، اعتراض دارند و نِق مى‏زنند که «آقا؛ شما هم دیگر شورش را درآوردید! دائم راجع به ارزشهاى اسلامى مى‏گویید! فلان شعار دیگر چیست و فلان کار دیگر کدام است؟!» در واقع حرف دشمن را تکرار مى‏کنند. دشمن مایل نیست که اسلام به طور کامل پیاده شود؛ چون اگر اسلام به طور کامل پیاده شد، آسیب‏ناپذیر مى‏گردد. حال، براى اینکه آسیب‏پذیر شود، باید چه کار کنند؟ باید ناقصش کنند. باید یک گوشه‏اش را نگذارند عمل شود. مثلًا نسبت به «لایحه‏ى قصاص» و «قانون مجازات»، جنجال آفرینى کنند.»

ایشان در تاریخ 1/11/71 خطاب به مسئولان و کارگزاران نظام، با یادآوری این نکته که آنها با دیگران دشمنی ندارند می‌افزایند: «اما با جمهورى اسلامى چرا. با شخصیتهایش هم دشمنند، با ملتش هم دشمنند، با دولتش هم دشمنند، با رئیس‏جمهورش هم دشمنند، با مجلسش هم دشمنند، با احکام قضائى و مسئولین قضایى‏اش هم دشمنند. با هرچه که این نظام را سرپا نگه مى‏دارد، دشمنند. حتى با شعارهاى شما هم دشمنند. آن‏ها شعار امر به معروف و نهى از منکر را تمسخر مى‏کنند؛ شعار حزب‏اللهى‏گرى را تمسخر مى‏کنند و شما را متهم مى‏نمایند. اما حقیقت این است که همان امر به معروف و نهى از منکر و همان حرکت حزب‏اللهى و همان پایبندى به اصول است که مى‏تواند در مقابل انحرافها و خطاهاى فاحش دنیاى امروز بایستد. هیچ‏چیز دیگر نمى‏تواند. ملتها هم این را مى‏خواهند.»

فرمانده معظم کل قوا در دیدار فرماندهان گردانها، گروهانها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور در تاریخ 22/4/71، شگرد دشمن را به این شکل افشا می‌کنند: «دشمن از راه اشاعه‏ى فرهنگ غلط فرهنگ فساد و فحشا سعى مى‏کند جوانهاى ما را از ما بگیرد. کارى که دشمن از لحاظ فرهنگى مى‏کند، یک تهاجم فرهنگى، بلکه باید گفت یک شبیخون فرهنگى یک غارت فرهنگى و یک قتل عام فرهنگى است. امروز دشمن این کار را با ما مى‏کند.» و متقابلاً در دیدار با گروه کثیرى از دانشجویان و دانش‏آموزان، در تاریخ 15/8/70 راهکار رهایی از این دام فریبنده را با این عبارت مورد تأکید قرار می‌دهند: «نگذارید در جوامع جوان چه در مدرسه‏ها، و چه در دانشگاهها کار به فساد بکشد. این مراکز براى دشمن هدف است. بدانید که نسل جوان این جامعه و این ایران اسلامى زنده است؛ دشمن هم این را بداند. با بودن شما جوانان مؤمن، حجت بر ما تمام است.»

با عنایت به بیانات رهبری، مهمترین علل دشمنی استکبار با این راهبرد اسلامی عبارتند از:

1.       دشمن می‌خواهد، در بین مسلمین سرگرمى به شهوات ترویج شود.

2.      دشمن از راه اشاعه‏ى فرهنگ غلط فرهنگ فساد و فحشا سعى مى‏کند، جوان‌هاى ما را از ما بگیرد.

3.     دشمن می‌خواهد، «معروف» اسلامى نباشد و آنچه از نظر اسلام «منکر» است، رایج باشد.

4.     چون پیشرفت مسلمین برای استکبار قابل تحمل نیست، مى‏خواهد در داخل کشور، تنبلى و بیکارگى باشد.

5.     دشمن تمایل دارد، سازندگى و ابتکار و اصلاح امور اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى مردم نباشد.

6.      استکبار مى‏خواهد پیشرفت علم و دانش در کشور نباشد، تحقیقات نباشد، کلاسِ درس نباشد.

7.     استکبار مى‏خواهد در این کشور و در میان این ملت، ایمانِ عمیق نباشد، تا اقدامات خصمانه‌اش اثر بیشتری داشته باشد.

8.     دشمن مایل نیست که اسلام به طور کامل پیاده شود، چون اگر اسلام به طور کامل پیاده شد، آسیب‏ناپذیر مى‏گردد.

9.      مسلمین از طریق امر به معروف و نهی از منکر می‌توانند، اراده‏ى خود را در حرکت عالم تأثیرگذار کنند و دشمن این را نمی‌خواهد.

10.   دشمن می‌خواهد، امر به معروف و نهی از منکر نباشد چون، همان امر به معروف و نهى از منکر و همان حرکت حزب‏اللهى و همان پایبندى به اصول است که مى‏تواند در مقابل انحراف‌ها و خطاهاى فاحش دنیاى امروز بایستد.

کلام آخر اینکه؛ در این مسیر قبل از هر چیز باید، حساب ناهنجاری‌های ناشی از اعمال گروهی از مسلمین که چهره اسلام را مخدوش ساخته‌، از حساب اسلام جدا کنیم، چرا که اسلام نه تنها با این‌گونه رفتارها موافق نیست، بلکه همواره در مقام مبارزه با آن قرار داشته و تأکید دین بر اجرای امر به معروف و نهی از منکر، گواهی بر این مدعاست. ثانیاً در بیشتر موارد، رفتار و عملکرد مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی، از سوی مؤمنین نه تنها آثار و تبعات رفتارهای نادرست مسلمین را خنثی خواهد کرد، بلکه از بروز بسیاری از رفتارهای نامطلوب نیز پیشگیری خواهد نمود. و ثالثاً باید اثربخشی این راهبرد را باور و با اجتناب از بی‌تفاوتی نسبت به مسائل جامعه، کارآیی آن را اثبا نماییم.

نویسنده: احمد رضا هدایتی