یزدبانو; یزد ازدیرباز مهد صنعت و هنر و معماری بوده و آثار تاریخی فراوان،کالاهای منحصربه فرد و صنایع هنری  در این استان یزد همگی دلالت براین مطلب دارد

 موقعيت خا ص آب و هوايي ، وضعيت اقتصادي و دور افتادگي از مركز ، از علل روي آوردن مردم به صنا يع دستي بوده و اين صنايع از دیرباز مورد توجه صنعتگران، هنرمندان و مردم هنر شناس كشور و جهان قرار داشته است.

گرچه بسياري از اين صنايع درحال حاضر با پيشرفت فن آوري از شكل و فرم اصلي خود خارج شده و یا به دست فراموشي سپرده شده اند اما، بازهم در بازارهاي شهر و كارگاههاي صنايع دستي مي توان تاريخ گذشته و هنر يزدي ها را مشاهده کرد

در اينجا به بررسی برخي از صنايع دستي اصيل خطه كوير يزد و آثار دستي هنرمندان اين استان می پردازیم؛

قالي بافي

عمده ترين صنعت دستي يزد، فرشبافي است . هم اكنون در استان يزد ، نزديك به 65 هزار دارقالي برپاست و 130 هزارنفر بافنده به اين هنر ديرينه اشتغال دارند ، توليد متوسط 5 متر مربع در سا ل به ازاي هر بافنده حاصل آن است .

قاليها در اندازه هاي 3 در 4 ، 5/2 در 5/3 ، 3 در2 ، 5/2 در 5/2 و 1 در1 توليد مي شود ، اما سفارش مشتريان نيز در تغيير اين اندازه ها مؤثر است .نقشه هاي اصيل فرش يزد به نامهاي هراتي ، گل وماهي ، سردار جنگل ، كرماني و نقوش مشابه است . 75 درصد فرش استان از خامه ي پشم و 25 درصد از خامه ي كرك بافته مي شود .

از توليدات قالي دستباف استان پنج درصد مصرف داخل استان ، 45 درصد خارج از استان و 50 درصد راهي بازارهاي خارج از كشور مي شود .

زيلو بافي

از ديگر زيراندازهاي معروف استان زيلو است، زيلو يكي از مناسبترين و بادوامترين كف پوشها ، به ويژه براي مناطق كويري است .مركز زيلو بافي استان ، شهرستان ميبد است كه تا مدتها پيش مخارج صدها خانوار از توليد آن تامين مي شد.

قدمت زيلو بافي در اين شهر به دوره پيش از اسلام مي رسد و قديمي ترين زيلو ،با قرنها سابقه ي بافت هم اكنون در مسجد جامع ميبد است .

زماني تعداد بافندگان زيلو حدود1 هزار و 500 نفر بود و بر سر هر كوي و برزني آهنگ كوبيدن شانه ي زيلو بافي به گوش می رسید و نشانگر حيات اقتصادي و شكوفايي اين صنعت بود .زيلو از نخ پنبه اي بافته مي شود و در بافت آن طرحها و نقشهاي زیبا به كار مي رود که غالبا به رنگ های آبي و سفيد، قرمز، نارنجي و سبز است

در حال حاضر زيلو هاي مرغوب به نام زيلوي نفتا ل شهرت دارند و  بيشتر توليدات زيلو به مصرف كفپوش مساجد و تكايا مي رسد . نقشهاي زيلو به نامهاي پرت توره ، زلفك ، ركنه دوني ( ركن الدين ) ، هشت پر كوچك و هشت پر بزرگ ، بند رومي و كليد مشهورند .زيلو غالبا با سفارش قبلي بازرگانان و اشخاص بافته مي شده و در گذشته يكي از اقلام مهم تجارت استان بوده است .

شعر بافي

ابتدا زنان خانه دار بر روي اين دستگاهها كار مي كردند و شايد ابتكار اختراعش نيز از آنان باشد ، اما در مراحل بعدي كار به صورت كار گاهي و مردانه در آمد .اين صنعت داراي رشته هاي مختلف است . اساس كار شعربافان دستگاههاي چوبي است كه به اقتضاي نوع توليد در ابعاد مختلف طراحي وساخته مي شود .

تا چند سال پيش صداي كار اين دستگاهها ، در كوچه هاي پيچ در پيچ يزد به گوش مي رسید و به آن شعر بافي مي گفتند كه طرح كلي آن دستگاهها از دو نورد ، تعدادي پدال ( پوشال ) شانه ، ورد ، ميل ميلك تشكيل شده كه در هر محل اسامي ويژه خود را دارند .

كارهاي « شعر بافي » متنوع و در انواع زیر تعریف می شود:

ترمه

ترمه پارچه اي است در نهايت زيبايي كه تار آن از ابريشم طبيعي تابيده و پودش از ابريشم ، نخ ، پشم و كرك الوان است .

در قديم ترمه را با انگشتان دست مي بافتند و هم از اين جهت به انگشت با ف هم شهرت داشت . اما در حا ل حاضر توليد آن نيمه دستي است .

ترمه در انواع شا ل چارقدي ، شال بندي ، شال راه راه ، شال محرمات ، شال اتابكي ، شا ل كشميري ، شال رضايي ، شال اميري و شا ل يزدي بافته مي شود . نقشهاي عمده ي ترمه ، بته جقه ، شاخ گوزني ، گل شاه عباسي ( گل محمدي ) است .

اين صنعت در ايران سابقه اي 400 ساله دارد و ابتدا توسط زردشتيان از آن براي تهيه ي شلوارهاي كبري كه مخصوص مجالس جشن و عروسي شان است ، بهره مي گرفتند .

زري

از بافته هاي قديمي است و قدمت آن به دوره ساسانيا ن مي رسد . مراكز عمده ي توليد آن در گذشته اصفهان ، ابيانه ، يزد و كاشان بوده است . ماده ي اوليه آن ابريشم طبيعي ونخ زري است .

مخمل

توليد اين پارچه كه به طور دستبا ف در يزد انجام مي شود ، بافته نفيسي را به دست مي دهد كه هر بيننده اي را به تحسين وا مي دارد . در بافت مخمل از ابريشم طبيعي استفاده مي شود .

شمد

نوعي پارچه نازك است كه در بافت آن نخ پنبه يا ابريشم مصنوعي ويسكوز به كار رفته و در فصل تابستان به عنوان رواند از از آن استفاده مي كنند . شمد اغلب داراي نقشهاي ساده به صورت چهار خانه است .

چادر شب

چادر شب نوعي ديگر از دست بافته هايي است كه در شهرستان يزد ، اردكان و بخش زارچ مي بافند .

ا نواع چادر شب: نوع اول كه نازك و منقوش است و به نام چادر شب رختخواب پيچ معروف است.

نوع دوم كه ضخامت بيشتري داشته و چادر شب صحرايي نام دارد كه براي حمل علوفه و محصولات كشاورزي استفاده مي شود و داراي نقشهاي راه راه است .

توليد اين بافته ها در ابعاد 90 در 90 است كه به عنوان سفره نيز از آن استفاده مي شود .

دستمال یزدی

دستمال يزدي در ابعاد مختلف و طرحهاي متنوع براي مصارف گوناگون توليد مي شود . انواع اين دستمال ها به نامهاي عشايري ، ابريشمي ، ومرسريزه معروفست .

ماده اوليه اين بافته ها فعلا ابريشم مصنوعي ( ويسكوز ) است .

دارايي (ايكات)

دارايي از با فته هاي زيبا و ويژه يزد است . براي تهيه دارايي نخهاي تار را قبل از بافت به روشهاي خاص رنگ مي كنند كه به تدريج رنگها در حين بافت مشخص مي شود .ماده اوليه آن ابريشم طبيعي بوده ولي در حال حاضر نخ ويسكوز است .

روتختي

از ديگر فرآورده هاي كارگاههاي دستبافي ، توليد انواع روتختي در ابعاد 240 در 300 سانتيمتر است . ماده اوليه آن از نخ ويسكوز و پشم است .

خورجين بافي ( لبافي)

بافت خورجين كه وسيله ايست براي حمل بار ، از قديم در شهرهاي اشكذر و اردكان معمول بوده است. خور جين بر روي دارهاي عمودي و شبيه زيلو با نقش كمتري بافته مي شود .ماده اوليه خورجين نخ پنبه اي است .

جيم

جيم بافته اي ساده و يكرنگ است ، مانند ارمك و كرباس كه به وسيله زنان در خانه توليد مي شود . ماده اوليه آن نخ پنبه اي است و براي تهيه لباس ( عمدتا شلوار ) از آن استفاده مي شود .

سجاده

از سجاده براي اداي فريضه ي نماز استفاده مي شود و طرح ورنگ خاص خودش را دارد .ماده اوليه آن نخ پنبه اي است كه در رنگهاي سياه و آبي توليد مي شود .

پتو

توليد پتوي دستباف در بخشهاي اشكذر و خرانق به طور خانگي توسط زنان مرسوم است . ابعاد بافت ، نواري است به عرض 50 و طول 22 متر كه بعد از چهار تكه شدن به هم دوخته شده ، پتو به دست مي آيد .

بقچه ، لنگ

اين بافته ها بيشتر به صورت پارچه هاي الوان و با رنگهاي شاد در ابعاد 150 در 110 سانتيمتر توليد مي شود كه بيشتر به مصرف بقچه و لنگ حمام مي رسد . براي بافت لنگ غا لبا از نخ پنبه اي استفاده مي شود.

احرامي

پارچه ي « احرامي » با تارو پود پنبه اي معمولا در اندازه ي 70 در 100 سانتيمتر و 120 در 90 سانتيمتر تهيه مي شود ، اين پارچه بيشتر مورد مصرف حجاج قرار مي گيرد .

قناويز

قناويز نوعي پارچه است كه در گذشته در يزد بافته مي شده ولي در حال حاضر توليد نمي شود . نخ مورد اين پارچه ابريشم است .

دنداني

دنداني يا گل خورد كه به جامه ي زردشتيان يزد شهرت دارد ، داراي شيوه ي بافتي ظاهرا ساده اما پر زحمت است.

شال بافي

تهيه پارچه اي به نام « شال » نيز در شهر يزد در گذشته معمول بوده كه به صورت كارگاهي توليد مي شده . قسمت عمده مواد اوليه آن نخ پنبه اي است .در بسياري از مناطق روستايي كه بافندگي در آنها رواج دارد تهيه نوعي سفره مربع شكل در ابعاد 90 در90 سانتيمترنيز رايج است . براي تهيه اين نوع سفره از نخ پنبه اي كارخانه اي نمره 10 توسط زنان به صورت خانگي ويا دستگاه چاله اي ( با شانه ي بيست ) بافته و توسط خود بافنده رنگرزي مي شود .

رو فرشي

نوعي پارچه نخ پنبه اي كه معمولا با عرض 96 سا نتيمتر و به رنگهاي سياه و سفيد يا آبي و سفيد به صورت راه راه بافته ميشود وبه تناسب سطح فرش به عنوان رو فرشي از آن استفاده ميكنند .مصرف اين پارچه امروزه كاهش يا فته است .