یزدبانو؛ وجود رابطه مثبت و تعامل مناسب ميان والدين و فرزندان، زيربناي پرورش صحيح يک کودک است. تا زماني که کودک در تعامل خود با والدين عشق و امنيت کافي و لازم را کسب نکند، نمي توان از او انتظار داشت که رفتار درست را در پيش گيرد، يا به گفته هاي والدين خود توجه کند. متاسفانه يکي از مهم ترين عواملي که به رابطه والد-کودک لطمه وارد مي سازد تنبيه کودک و خصوصاً استفاده از شيوه هاي افراطي يا روش هاي تاديب جسماني است. در واقع هر بار فرياد کشيدن، تحقير کردن، مورد تمسخر قرار دادن و يا کتک زدن کودک تاثيرات منفي گسترده اي بر روان کودک برجا خواهد گذاشت، در ادامه به برخي از آن ها اشاره مي شود:

کاهش اعتماد به نفس

تنبيه بدني، تحقير و تمسخر کودک باعث مي شود تا اعتماد به نفس او به شدت کاهش يابد در نتيجه ديگر تلاشي براي اصلاح رفتار خود نخواهد کرد؛ چون احساس مي کند که توانايي لازم را ندارد.

پيروي نکردن از والدين

وقتي کودکي مکرراً مورد تنبيه قرار مي گيرد فشار هيجاني ناشي از اين سوء رفتار باعث مي شود تا کودک والدين را افرادي بپندارد که به او علاقه اي ندارند و حتي با او دشمني دارند براي همين شايد به علت رهايي از تنبيه موقتاً از والدين پيروي کند اما به طور کلي تغيير رفتار نخواهد داد.

نياموختن شيوه هاي درست رفتاري

بسياري از والدين کودک خود را با اين هدف مورد تنبيه قرار مي دهند که به او بياموزند چه شيوه رفتاري را مي پسندند. اما در حقيقت تنبيه کودک به او آموزش مي دهد که او چه کاري را نکند. همچنين معمولاً وقتي کودکي تنبيه مي شود والدين براي او توضيح نمي دهند علت تنبيه چه چيزي بوده است و اگر هم شرح دهند کودک به خاطر تنبيه آن قدر تحت تاثير هيجان قرار دارد که نمي تواند رفتار خود را اصلاح کند.

پرخاشگر شدن کودک

وقتي کودکي براي آنکه از قوانين والدين پيروي کند تنبيه مي شود مي آموزد که براي قانع سازي ديگران بايد از خشونت استفاده شود، در واقع شما با تنبيه کودک راه را براي آسيب رساندن او به ديگر کودکان باز خواهيد کرد؛ بنابراين او نيز در مقابل ديگر کودکان شيوه هاي مشابه و پرخاشگرانه اي را به کار مي برد.

تکرار رفتارهاي اشتباه

زماني که کودک تنها با تنبيه شدن به انجام رفتاري مي پردازد از آن جا که فقط تحت فشار حاضر به تغيير رفتار خود شده است؛ بنابراين هرگاه که تنبيهي در کار نباشد دوباره رفتارهاي ناپسند خود را آغاز مي کند.

جايگزين هايي براي تنبيه

والدين بايد به جاي تنبيه به دليل انجام رفتارهاي نامطلوب، تا حد امکان به تشويق به خاطر انجام دادن رفتارهاي مطلوب کودک بپردازند و از اين طريق او را راهنمايي کنند. البته انجام رفتارهاي جبراني والدين در کوتاه مدت، نمي تواند آثار هيجاني نامطلوب ناشي از تنبيه را از ميان ببرد. در واقع براي ايجاد امنيت خاطر مجدد در کودک، بايد صبر و شکيبايي کرد؛ زيرا اين رفتارها طي زمان شکل گرفته و اصلاح آن نيز نيازمند صرف وقت است. همچنين با در پيش گرفتن روشي ثابت، قانون مند و مبتني بر عشق ورزي به کودک بايد رفتارهاي جايگزين را در شخصيت کودک نهادينه کرد. همان گونه که در متن سوال نيز به آن اشاره شد کودک 5 ساله نياز شديد خود به دريافت محبت را با جذب شدن به هر گونه عطوفت ارائه شده از سوي ديگران نشان مي دهد؛ بنابراين باز هم تاکيد مي شود که در گام نخست با افزايش ابراز محبت و توجه به کودک، رابطه خود با او را بازسازي کنيد و سپس با آموزش رفتارهاي مطلوب و تشويق کودک، او را راهنمايي کنيد.

استفاده از روش هاي جايگزين تنبيه بدني

البته مسلماً تنبيه کودک نيز گه گاه ضرورت مي يابد؛ بنابراين بهتر است به جاي استفاده از شيوه هاي نامناسبي مثل فرياد کشيدن، کتک زدن، تحقير کردن و تمسخر کودک از روش هايي مانند محروم کردن موقتي کودک از برخي امتيازها و کارهاي مورد علاقه استفاده کنيد. به طور مثال اگر شما در طول روز به کودک تان اجازه مي دهيد که ۲ ساعت به تماشاي تلويزيون بپردازد، در صورتي که مرتکب کار ناپسندي شده است مي توانيد به جاي تنبيه بدني ساعت تماشاي تلويزيون را کاهش دهيد يا اگر قصد داشته ايد او را به پارک ببريد با توضيح دلايل تنبيه به او بگوييد که به دليل انجام رفتارهاي ناپسند امروز اورا به پارک نخواهيد برد. اين نکته را هم مد نظر داشته باشيد که تنبيهات محروميتي را فقط در قبال اشتباهات عمدي به کار گيريد، به طور مثال اگر کودک شما هنگام جمع کردن سفره ليوان آب را روي زمين مي اندازد، به هيچ عنوان او را تنبيه نکنيد.

* آموزش فراموش نشود:

وقتي کودکي کار اشتباه و خطرناکي انجام مي دهد، وظيفه ما به عنوان والدين فقط اين نيست که سرش فرياد بکشيم؛ مثلاً اگر کودکي با بي احتياطي وسط خيابان مي پرد، به جاي فرياد زدن و سرزنش کردنش، نحوه رد شدن صحيح از خيابان را به او آموزش دهيد.

* عصباني شويد:

بعضي از کودکان خيلي لجباز هستند؛ به گونه اي که انجام روش هاي ذکر شده، تاثيري بر آن ها ندارد، در اين صورت اگر شما مقداري عصباني شويد اشکالي ندارد و همين که شما به کودکتان با قاطعيت بگوييد: «ديگه دارم از دستت عصباني مي شم!» مقاومتش را در هم مي شکنيد.

* از کودک رفع مسئوليت نکنيد:

نکته بعدي اين است که نگذاريد تنبيه کودک راهي باشد براي فرار از مسئوليت، مثلا اگر او در حين جمع کردن اسباب بازي هايش، کار بدي انجام داد، او را تنبيه کنيد و دوباره بعد از تنبيه او را مجبور کنيد کارش را ادامه دهد؛ زيرا ممکن است او ياد بگيرد براي فرار از مسئوليت، کار بدي انجام دهد تا تنبيه شود و در حين تنبيه استراحت کند.

* جبران اشتباه:

از کودکتان بخواهيد کار بدش را جبران کند؛ مثلا به خاطر حرف بدي که زده است معذرت خواهي کند يا اگر تمام ظرف ها را ريخته، آن ها را جمع کند.

* تمرين رفتار مثبت:

حتما شما هم به خاطر داريد هنگامي که در مدرسه کلمه اي را غلط مي نوشتيم، معلم مجبورمان مي کرد مثلا املاي درست آن کلمه را ده بار بنويسيم، اين روش هم به همين صورت است مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهيد علاوه بر اتاقش قسمت ديگري از خانه را هم مرتب کند.

* تحسينش کنيد:

هنگامي که کودک به جاي کار اشتباهش کار درست و شايسته اي انجام داد او را تشويق کنيد و برايش جايزه اي کوچک در نظر بگيريد.

* قاطع باشيد:

قاطع باشيد و از حرف خودتان کوتاه نياييد، مثلا اگر قرار شد کودکتان اتاقش را تميز کند بايد تمامش را خودش تميز کند.

يک نکته مهم

در استفاده از روش هاي جايگزين تنبيه بدني کودکان نکته مهمي نيز وجود دارد و آن در نظر گرفتن سن و توانايي کودک است. شما نبايد کودک را به خاطر کاري که فهم آن را ندارد، تنبيه کنيد؛ مثلا اگر کودکي تکاليفش را انجام نمي دهد و در حين انجام تکاليف فرار مي کند اول مطمئن شويد، کودک شما مشکل بيش فعالي يا مشکلات ديگري ندارد بعد براي تنبيه اش اقدام کنيد.

مهم ترين نکات اين مطلب:

1. با تنبيه کودک راه را براي آسيب رساندن او به ديگر کودکان باز خواهيد کرد.

2. به جاي تنبيه بدني از روش هايي مانند محروم کردن موقتي کودک از برخي امتيازها استفاده کنيد.

3. حتما دليل تنبيه را به کودک توضيح دهيد.

4.  با استفاده از روش هاي جايگزين از کودک بخواهيد رفتار اشتباهش را جبران کند.

منبع: بانوان با بصیرت