میبد خبر؛ پس از گذشت 10 ماه از اجرای برجام، متاسفانه آن چه از این توافق برای ملت ایران حاصل شده، اجرای یک طرفه برجام بوده و دستاورد ملت ایران از این توافق پر سرو صدا، تقریبا هیچ یا به عبارت دقیق تر « خسارت محض» بوده است. دشمن قداره بند، عهد شکن و زیاده خواه که در اجرای برجام به اهداف بلندی دست یافته و به خیال خودش توانسته فناوری هسته ای ایران را فلج کند، امروز نه تنها از اجرای تعهدات خودش سر باز می زند که با پررویی تمام اقدام به تمدید تحریم های ده ساله داماتوعلیه ملت ایران نیز کرده است. تایید این تمدید در کنگره و سنا با اکثریت قاطع و حتی بدون یک مخالف، و احتمال تایید آن توسط اوباما، دولت ایران و مواففقان برجام را به شدت نگران کرده، و تنها افتخار دولت یازدهم را در معرض تهدید جدی قرار داده است. البته با این اقدام کنگره و سنا که با اجماع دموکرات ها و جمهوری خواهان صورت گرفت، دیگر نیازی به عملیاتی شدن تهدیدهای ترامپ مبنی بر پاره کردن آن نیست زیرا اندک امتیازی که در سایه اجرای برجام به ایران داده شده بود، با تمدید قانون داماتو نادیده گرفته شد و برجام در یک اتوبان یک طرفه  به نفع آمریکا در حال طی مسیر است.

براستی چرا این اتفاق افتاد؟ و چرا توافقی مهم با 6 کشور بزرگ جهان تا این اندازه سست و متزلزل منعقد شد؟ و چرا امروز همه کسانی که از استحکام آن سخن می گفتند و از جنگ نفس گیر ویرگول و نقطه برای بستن متن مستحکم سخن می گفتند امروز از بد عهدی و نقض برجام توسط امریکا سخن می گویند! نقض عهدی که به همراه تهدید صورت می گیرد که اگر ایران برجام را نقض کند آواری از تحریم های جدید بر سرشان خراب می کنیم!

1.    به نظر می رسد مهم ترین راز این تزلزل و سستی را باید در همان جمله ای یافت که مقام معظم رهبری اخیرا به آن اشاره کردند؛ عجله کردن و بی اعتنایی به دیدگاه ها و انتقادات منتقدان دلسوز. « بروز این مشکلات ناشی از عجله در انجام کار است، وقتی عجله داریم که کار را زودتر تمام کنیم و به جایی برسانیم، از جزئیات غفلت می‌کنیم و گاهی غفلت از یک امر جزیی، موجب ایجاد رخنه و نقطه‌ی سلبی در آن کار می‌شود.»آری عجله ای که برای بدست آوردن مجلس همراه در انتخابات سال گذشته لازم به نظر می رسید. البته معظم له به رغم بی اعتمادی به آمریکا و اعلام عدم خوشبینی به مذاکره با شیطان، همچون پدری مهربان به فرزندان متخلفش بارها نسبت به تامل و دقت در مذاکرات و توافق هشدار داده بودند که از الفاظ و واژه های مبهم و چند پهلو بپرهیزند و از واژه های شفاف و غیر قابل تفسیر استفاده کنند. ایشان برای رسیدن به یک توافق خوب که در آن منافع ملت ایران لحاظ شود به اندازه ای روی صبر و تحمل و دقت در این موضوع تاکید کردند که شنیدن نقد منتقدان را از مصادیق همدلی ملت و دولت دانستند و فرمودند«الان فرصت خوبی است برای همدلی؛ یک عدّه‌ای مخالفند، یک عدّه‌ای اعتراض دارند؛ خیلی خب، مسئولین ما که مردمان صادقی هستند، مردمان علاقه‌مند به منافع ملّی‌اند، بسیار خب، یک جمعی از مخالفین را ــ از آن افرادی را که شاخصند ــ دعوت کنند، حرف های آن ها را بشنوند؛ ای بسا در حرف های آن ها یک نکته‌ای باشد که این نکته را اگر رعایت کنند، کارشان بهتر پیش برود؛ اگر چنان چه نکته‌ای هم نبود، آن ها را قانع کنند؛ این می شود همدلی؛ این می شود یکسان‌سازی دل ها و احساس ها، و به تبع آن عمل ها. به نظر من بنشینند، بشنوند، بحث کنند.» ایشان در ادامه نیز می‌گویند:«حالا ممکن است بگویند آقا ما سه ماه بیشتر زمان نداریم؛ خب، حالا سه ماه بشود چهار ماه، آسمان که به زمین نمی‌آید؛ چه اشکالی دارد؟ کمااین که آن ها در یک برهه‌ی دیگری هفت ماه زمان را عقب انداختند. خیلی خب، دوستان ما هم اگر چنان چه در این همدلی‌ها و هم‌زبانی‌ها و تبادل‌نظرها یک وقتی گرفته شد، چه اشکال دارد، وقتی گرفته بشود، یک خرده زمان آن تصمیمات نهایی عقب بیفتد؛ طوری نخواهد شد.»

ایشان در همین راستا، پس از انعقاد توافق هسته‌ای در تیر 1394 در اولین سخنرانی خود در خطبه‌های عید فطر خواهان طی شدن روند قانونی بررسی دقیق برجام  در داخل کشور شده و خاطرنشان کردند:« البتّه برای تصویب این متن، یک مسیر قانونیِ پیش‌بینی‌شده‌ای وجود دارد که باید این مسیر را طی کند و خواهد کرد؛ ان‌شاءالله. انتظار ما این است که دست‌اندرکاران، با دقّت مصالح را -مصالح کشور را، مصالح ملّی را- در نظر بگیرند و آن چه را تحویل ملّت خواهند داد، بتوانند با گردن افراشته، در مقابل خدای متعال هم ارائه بدهند.» در همین راستا کمیسیون برجام در مجلس تشکیل شد و از کارشناسان و متخصصان نیز دعوت به عمل آمد. از اعضای تیم مذاکره کننده فعلی و قبلی نیز در این کمیسیون استفاده شد و مسائل به صورت ریشه ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ولی متاسفانه دولت حاضر نشد ترجمه رسمی متن توافقنامه اش را با 1+5 به صورت لایحه در اختیار مجلس قرار دهد؛ متن پر غلطی که در اختیار نمایندگان قرار گرفت چند بار اصلاح شد و سرانجام نیز مسوولیتش به عهده وزارت خارجه قرار نگرفت. به هرحال متن انگلیسی برجام که در سایت های وزارت خارجه امریکا قرار گرفته بود مبنای قضاوت قرار گرفت. و با مدیریت همراه گونه دکتر علی لاریجانی هم کلیات و جزییات برجام با 9 شرط، در عرض 20 دقیقه به تصویب رسید! آن روزها در رسانه های جریان اعتدال و اصلاحات، با حملات سنگین به منتقدان و دلواپسان، آن ها را به باد تمسخر گرفته و با تیتر هایی مانند حقوقدان نیستند، زبان دیپلماسی بلد نیستند، زبان دنیا را نمی فهمند، سطح مذاکرات را به چند مدیر کل کاهش داده اند و پس از توافق برجام با تیترهایی مانند «دیپلماسی خنده  جواب داد» از فتح الفتوحی بزرگتر از آزادی خرمشهر سخن به میان می آوردند و با پیام های تبریک به یکدیگر از به زانو در آوردن قدرت های بزرگ در برابر این دیپلماسی دم می زدند! و در پیام نوروزی خود به ملت ایران، مژده برجام های دیگری می دادند.

2.    مقام معظم رهبری علاوه بر تاکیدات فراوان مبنی بر طی شدن روال قانونی و شنیدن سخنان منتقدان، پس از تصویب طرح 20 دقیقه ای مجلس و قیودی 10 گانه ای که شورای عالی امنیت برای اجرای برجام گذاشته بودند، ایشان طی نامه ای به به رییس جمهور با تاکید بر رعایت 9 شرط دیگر آن را پذیرفتند در مقدمه این نامه خطاب به رییس جمهور به این نکته توجه داده شده بود « جنابعالی با سابقه‌ی چند دهه حضور در متن مسائل جمهوری اسلامی، طبعاً دانسته‌اید که دولت ایالات آمریکا، در قضیّه‌ی هسته‌ای و نه در هیچ مسئله‌ی دیگری، در برابر ایران رویکردی جز خصومت و اخلال در پیش نگرفته است و در آینده هم بعید است جز این روش عمل کند. اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا در دو نامه به اینجانب مبنی بر اینکه قصد براندازیِ جمهوری اسلامی را ندارد، خیلی زود با طرف‌داری‌اش از فتنه‌های داخلی و کمک مالی به معارضان جمهوری اسلامی، خلاف واقع از آب درآمد و تهدیدهای صریح وی به حمله‌ی نظامی و حتّی هسته‌ای –که می تواند به کیفرخواست مبسوطی علیه وی در دادگاه‌های بین‌المللی منتهی شود– پرده از نیّت واقعی سران آمریکا برداشت.» ایشان در ادامه افزودند: « چگونگی رفتار و گفتار دولت آمریکا در مسئله‌ی هسته‌ای و مذاکرات طولانی و ملال‌آور آن، نشان داد که این نیز یکی از حلقه‌های زنجیره‌ی دشمنی عنادآمیز آنان با جمهوری اسلامی است. فریب‌کاری آنان در دوگانگی میان اظهارات اوّلیّه‌ی آنان که با نیّت قبول مذاکره‌ی مستقیم از سوی ایران انجام می شد، با نقض عهدهای مکرّر آنان در طول مذاکرات دوساله و همراهی آنان با خواسته‌های رژیم صهیونیستی و دیپلماسی زورگویانه‌ی آنان در رابطه با دولت ها و مؤسّسات اروپاییِ دخیل در مذاکرات، همه نشان‌دهنده‌ی آن است که ورود فریب‌کارانه‌ی آمریکا در مذاکرات هسته‌ای، نه با نیّت حل‌و فصل عادلانه، که با غرض پیشبرد هدف های خصمانه‌ی خود درباره‌ی جمهوری اسلامی صورت گرفته است. » سپس طی هشدار مهمی به مسوولان امر درباره متن پرابهام برجام فرمودند: « با این حال، محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعف های ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه،‌ می تواند به خسارت های بزرگی برای حال و آینده‌ی کشور منتهی شود. » ایشان برای جلوگیری از این اتفاق خطرناک در شرط اول این چنین آورده بودند: «از آن جا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم های ظالمانه‌ی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدام های ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرف های مقابل، تدارک شود، که از جمله‌ی آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه‌ی اروپا مبنی بر لغو تحریم ها است. در اعلام اتّحادیه‌ی اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریم ها بکلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریم ها باقی خواهد ماند، به‌منزله‌ی نقض برجام است.» و در شرط دوم آمده بود«در سراسر دوره‌ی هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ی تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه‌ی مجلس، اقدام های لازم را انجام دهد و فعّالیّت های برجام را متوقّف کند». متاسفانه دولت ایران با خوشبینی مفرطی که به طرف غربی داشت بند اول را رعایت نکرد و تضمین لازم در این باره از امریکا و اروپایی ها نگرفت و در مذاکرات نیز پذیرفت که اجرای برجام  از سوی طرف غربی، پس از انجام همه تعهدات ایران صورت گیرد. نتیجه بی توجهی به این شرط مهم و عبور از خطوط قرمز رهبری در مذاکرات، این شدکه طرف ایرانی همه تعهدات خودش را بخوبی انجام بدهد و صنعت هسته ای را نابود کرد و لی آن ها از روز پایان کار ایران، هر روز به بهانه ای دبه درآوردند و تحریم ها حتی از روی کاغذ نیز برداشته نشد! سخن حکیمانه رهبری قبل از توافق این بود که اجرای تعهدات ایران بابرداشتن تحریم ها متناظر باشد به این نحو که مثلا ایران ابتدا سانترفیوژها را به 5 هزار و اندی کاهش دهد و آن ها یکی از تحریم های مهم مانند تحریم بانکی را بردارند. در صورتی که طرف غربی به عهد خود عمل کرد و طی یکی دو ماه نتایج عینی آن را مشاهده کردیم که سوییفت فعال است و توانستیم دلار های موجود در بانک های خارجی را به کشور برگردانیم و معاملات ما از طریق سیستم بانکی براحتی فعال شده است، گام بعدی یعنی فروش آب سنگین را در برابر رفع تحریم های نفتی و بیمه های کشتی رانی، در دستور کار قرار دهیم، چنان چه آن ها به وظیفه خودشان عمل کردند و ما از عملکردشان مطمئن شدیم گام بعدی یعنی پر کردن قلب راکتور اراک با سیمان را در برابر رفع تحریم های موسسات و شخصیت های مهم کشوری و لشکری دنبال کنیم و در گام آخر فروش 10 تن اورانیوم غنی شده و تعویض آن با کیک زرد به برداشته شدن باقیمانده تحریم ها و عادی شدن کامل پرونده ایران منوط گردد. ولی متاسفانه در مذاکرات به این نکته توجه نشد و همه تعهدات طرف غربی به انجام کامل تعهدات توسط ایران موکول گردید که روشن بود وقتی امریکا خرش از پل گذشت دیگر به تعهداتش پایبند نخواهد ماند. براستی مذاکراتی که می توانست به اقتدار ملت ایران بیانجامد و تحریم های ظالمانه را از سر ملت ایران بردارد به دلیل عدم رعایت اصول مذاکره توسط مدعیان حقوق دانی! به گونه ای در آمد که از فردای اجرا، امریکایی ها تحریم های جدیدی را بر ضد ایران وضع کردند و برجام را وسیله فشاری جدید بر ضد ایران به حساب آوردند و 2 میلیارد دلار از دارایی های ایران را به سرقت بردند و البته دولت یازدهم در برابر تحریم های جدید و سرقت پول های ایران، به شرط دوم رهبری نیز بی توجهی کرد و به جای اعتراض به طرف غربی، به توجیه عملکرد امریکایی ها پرداخت و در گزارش های غیر واقعی همواره از موفقیت برجام و از آفتاب تابان، ابر بهاری و باغ سیب و گلابی سخن گفت و کار به جایی رسید که امروز هر دو مجلس امریکا با رای قاطع تحریم های 10 ساله داماتو را بر ضد ایران تمدید می کنند و علاوه بر آن با زبان تهدید نیز سخن می گویند! اما از سوی دولت ایران باز هم تهدید جدی دیده نمی شود و با اما و اگرهایی مواجه می شوند آقای ظریف آن را کاغذ پاره! بی خاصیت می داند و می گوید تاثیری ندارد و آقای روحانی نیز می گوید اگر اوباما آن را امضاء کند و اجرایی بشود موضع خواهیم گرفت و در مجلس نیز نامه ای امضا می شود که کالای امریکایی تحریم شود!!! متاسفانه از میان این جماعت یک نفر نیست که صریحا بگوید با نقض برجام ما نیز آن را نقض می کنیم و به حالت اول بر می گردانیم!

3.    بهترین راهکار در این شرایط، همان اجرای بند 3 مصوبه مجلس است که مقام معظم رهبری نیز در نامه به رییس جمهور به آن تصریح کرده اند «در سراسر دوره‌ی هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ی تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه‌ی مجلس، اقدام های لازم را انجام دهد و فعّالیّت های برجام را متوقّف کند». مجلس و دولت طبق مصوبه خودشان موظف به نتوقف کردن کلیه فعالیت های برجام و از سر گیری فعالیت های هسته ای هستند و نیازی به طرح 3 فوریتی مجلس شورای اسلامی هم نیست. بنابر این رییس جمهور باید بر اساس سوگندی که به قرآن خورده است مجری این قانون مصوب مجلس باشد و از خودکامگی و استبداد در رای بپرهیزد و خودش طی فرمانی پایان برجام را اعلام کند و دستور به بازسازی هسته ای صادر کند. در صورت اهمال یا استنکاف بر ریاست محترم مجلس است که بر اساس همان مصوبه مجلس که تبدیل به قانون شده است طی نامه ای رسمی رییس جمهور را متوجه وظیفه اش نماید. چنان چه ایشان از انجام وظیفه اش امتناع ورزید رییس جمهور را برای ادای توضیحات به مجلس فرا بخوانند و حقوق از دست رفته ملت را احیا کنند. در غیر این صورت باید در برابر ملت ایران و در پیشگاه تاریخ نیز پاسخگو باشد.

4.   دستگاه قضایی نیز در برابر این حادثه بزرگ نمی تواند بی تفاوت باشد تشکیل دادگاه صالحه برای تشخیص مقصران و محاکمه آن ها و  بازگرداندن خسارت های ده ها میلیارد دلاری که به کشور زده شده خواست عمومی و ملی است. علاوه بر آن کسانی که مذاکرات هسته ای که می توانست سایه سنگین تحریم را نیز از سر مردم بردارد به سرانجام  خسارت بار کشاند، جرم کوچکی نیست. مذاکراتی که نتیجه ای جز از دست رفتن هسته ای ایران و باقی ماندن تحریم ها عایدات دیگری برای ما نداشت . باید عوامل این انحراف نیز شناسایی و به سزای اعمالشان رساند تا درس عبرتی برای همه کسانی باشد که بر دیکتاتوری در رای اصرار می ورزند و برای دیدگاه های کارشناسانه و نقد منتقدان دلسوز وقعی نمی نهند. 

نویسنده: حجت الاسلام قاسم روانبخش