ایام نوروز، روزهای نو شدن سال است و قرین با دید و بازدید. مهمانی رفتن و میزبانی کردن، معنای باستانی نوروز است؛ رسمی که دین نیز مؤید آن است و بر آن سفارش دارد.

 دیدن اقوام و دوستان و گذراندن لحظاتی با ایشان و درکنارشان، اگر دوستانه باشد و بی‌ریا، از بهترین لحظات زندگی است؛ اوقاتی که می‌توان از دغدغه کار و اضطراب مشکلات و... دور بود. این رسم اسلامی و ایرانی، چند سالی است که دیگر به شیرینی گذشته نیست و امروز و در زندگی پرهیاهوی ما، این لذت‌های ساده هم با اشتباهات و رسومات غلطی که خودمان به آن‌ها دامن زده‌ایم، آهسته‌آهسته، کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر شده و حتی شاید موجب ناراحتی و سختی برای باشد.

اشتباهات ما در مهمان‌داری و مهمان‌نوازی، این اتفاق قشنگ و دورهم‌بودن‌های خاطره‌انگیز را به دلهره‌آورترین برخوردها تبدیل کرده است. اتفاقی که برخلاف ذات نوروز و مهمانی رفتن و مهمانی دادن است. ازاین‌رو، مروری کوتاه و مختصر، بر دستورات و سفارشات اسلام در زمینه میزبانی، می‌تواند به ما بگوید که چه باید کرد و چگونه باید بود؛ تا هم خداپسندانه رفتار کرد و هم راحت بود و هم مهمان‌نواز.

1.    مهمان‌‌نواز بودن
حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرمایند: «هرگاه خداوند بخواهد خير و خوبي به جمعيتي برساند، هديه‌اي به سوي آنان مي‌فرستد. سؤال شد منظور از هديه چيست؟ فرمودند آن هديه، مهمان است كه با روزي خود وارد مي‌شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را به همراه مي‌برد» (مستدرک‌الوسائل، ج16، ص258).

میزبان‌بودن، یعنی احترام و ارزش ویژه قائل‌شدن برای طرف مقابلی که حالا در جایگاه مهمان است. امام صادق علیه‌السلام در مورد مهمان‌داری می‌فرمایند: «یکی از نشانه‌های ایمان، خوش‌خلقی و مهمانی‌دادن است» (بحارالانوار، ج71، ص392).

زنگ خانه، با خبر قبلی یا بدون خبر که به صدا در می‌آید، یعنی مهمان آمده است. مهمان حبیب خداست، پس باید به پیشواز او رفت و از او استقبال کرد. رسول مهربانی‌ها می‌فرماید: «هنگام ملاقات و نخستين برخورد، سلام كنيد و دست بدهيد تا گناهانتان ريخته شود» (بحارالانوار، ج 74، ص 153).

مطمئناً لبخند و روی گشاده و بیان دوستانه ما، به معنی آمادگی ما برای پذیرش مهمان است و باعث می‌شود که مهمان احساس راحتی کند؛ این درست همان سیره‌ای است که در تعالیم دینی ما نیز بدان توجه داده شده است: «وقتی برای شما مهمانی رسید، در هنگام ورود او را در پیاده‌کردن زاد و توشه‌اش کمک کنید و وقتی خواست برگردد، به او کمک نکنید؛ چون این کار از پستی انسان است و زاد و توشه‌اش را آماده کنید که نوعی سخاوت است» (وسائل‌الشیعه، ج24، ص316- امام صادق علیه‌السلام).

هنگام رفتن هم خوب بدرقه‌کردن به معنای خوشحالی و رضایت از ساعاتی است که در کنار هم داشتیم. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «یکی از حقوق مهمان بر میزبان این است که همراه او برود، تا از منزل خارج گردد» (وسائل‌الشیعه، ج16، ص433).

2.    پذیرایی شایسته
مسلم است که مهمان، برای پذیرایی‌شدن نیامده، اما اقتضای وظیفه میزبانی، پذیرایی شایسته از مهمان است. منظومه‌ای از خلقیات مانند حُسن برخورد و گرم گرفتن با مهمان، نشاندن او در بالاترین و بهترین جای مجلس، هم‌نشین‌شدن با او، سخت نگرفتن و راحت‌گذاشتن او، پذیرایی خوب و بدون فاصله و بدون واسطه از مهمان، از نشانه‌های احترام به مهمان است (تفسیرالکبیر، ج۲۸، ص210/ تبیان، ج9، ص387/ مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۲۳۷).

سلمان فارسي مي‌گويد: خدمت پيامبر رسيدم؛ درحالي‌كه حضرت بر بالشي تكيه داده بود. پيامبر آن را به عنوان احترام به من داد و فرمود: «اي سلمان، هر مسلماني كه برادر مسلمانش بر او وارد شود و جهت احترام براي او بالشي بگذارد، خدا او را مي‌آمرزد» (مكارم‌الاخلاق، ص20).

برای مهمانی که دعوت شده است، باید سنگ تمام گذاشت؛ بدون سؤال از او میزبانی کرد و در بهترین مکان او را نشاند و به خوبی از او پذیرایی کرد. مهمان ناخوانده هم مورد احترام است و عزیز، ولی گفته شده که لزومی به تدارک زیاد نیست؛ مهمان ناخوانده، هم‌غذای صاحبخانه است و نیازی به تدارک ویژه و جداگانه برای او نیست. در روایات آمده است: «هرگاه بـرادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايي كه در خانه داري برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردي، در پذيرايي از او زحمت بكش» (محاسن برقی، ج2، ص179).

اما در هر حالت باید حواسمان باشد که مهمان، مهمان است و معذب از حضور؛ پس باید به او تعارف کنیم و در خوردن، پیش‌قدم شویم و تا وقتی او مشغول است، ما هم مشغول باشیم که احساس بدی پیدا نکند. امیرمؤمنان علیه‌السلام می‌فرمایند: «هركس دوست دارد خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با مهمانان خود غذا بخورد» (نهج البلاغه، خطبه176).

در سیره امام صادق علیه‌السلام نیز چنين بيان شده است كه ايشان پيش از همه، دست به غذا مي‌برد و شروع به غذاخوردن مي‌كرد و آخر از همه دست از غذا مي‌كشيد تا همه مهمانان غذاي كافي خورده باشند (كليني، 1388، ج 6، ص 285).

3.    احترام به مهمان
باید احترام و خوشحالی‌مان از حضور مهمان را نشان دهیم. مثلاً کمترین کاری که در این باره می توانیم انجام دهیم اینست که حواسمان باشد مهمانی که در خانه ماست، عزیزی است که به دیدار ما آمده، و طبیعی است که سپردن کاری هر چند کوچک به او پسندیده نخواهد بود؛ باید از مهمان بخواهیم که بنشیند و خودمان با مشارکت همسر و فرزندان کارها را انجام دهیم؛ یا بگذاریم برای بعد از رفتن مهمان.

امام جعفرصادق علیه‌السلام می‌فرماید: «یکی از وظایف میزبان این است که مهمان را به کار نگیرد. به کار گرفتن مهمان، جفا و ظلم در حق اوست» (وسائل‌الشیعه، ج16، ص457).

در سیره امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که روزی برای ایشان مهمان رسید. بعد از مدت زمانی چراغی که در آن‌جا روشن بود، خراب شد و نزدیک بود خاموش شود. مهمان دستش را دراز کرد تا آن را درست کند. امام علیه‌السلام ممانعت کرده و نگذاشتند مهمان این کار را بکند و خود چراغ را درست کرده و فرمودند: «ما قومی نیستیم که مهمانمان را به کار گیریم و از او کار بکشیم؛ به همین خاطر نگذاشتم تو چراغ را درست کنی» (وسائل‌الشیعه، ج16، ص457).

4.    سخت نگیریم
اگر امروز رفت و آمدها کم شده، یکی از دلایلش سخت‌گرفتن برگزاری یک مهمانی است. پیداکردن بهانه برای دعوت از دوستان و آشنایان خیلی راحت است؛ به هر بهانه‌ای مثل عید پیش رو، تولد، سالگرد، مسافرت، حج، زیارت و... می‌توان میهمانی داد. رسول مهربانی‌ها می‌گوید: «مهمان، روزي خود را مي‌آورد و گناهان اهل خانه را مي‌برد» (بحارالانوار، ج72، ص461).

در این میان، مهم نحوه برگزاری این مهمانی‌هاست. اگر جایمان کوچک است و امکان برگزاری مهمانی را نداریم، می‌توانیم این کار را در حیاط یا پشت بام و یا حتی یک پارک مناسب برگزار کنیم؛ یا اگر شرایطش را نداریم نحوه پذیرایی را تغییر دهیم و زمان مهمانی را برای صرف غذا نگذاریم. پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرمایند: «هیچ‌‌کس نباید برای مهمانش، خود را به آن‌چه که در توانش نیست، به تکلف اندازد» (کنزالعمال، ح25876).

5.    اسراف، نه!
باید حواسمان باشد که این پذیرایی‌ها، نباید رنگ و بوی خودنمایی به خود بگیرد؛ لزومی ندارد که ما خودمان را بيش از توان‌مان، به زحمت بیاندازیم. 

شاید جای این داستان همین‌جا باشد که روزي مردي اميرمؤمنان علیه‌السلام را به مهماني دعوت كرد. حضرت به او فرمودند: دعوتت را مي‌پذيرم به شرط آن‌كه سه قول به من بدهي. آن مرد گفت: چه قولي؟ا يااميرمؤمنان! حضرت فرمودند: از بيرون خانه، چيزي براي من تهيه نكني، آن‌چه در خانه‌ات آماده داري از من دريغ نكني و به زن و فرزندانت اجحاف ننمايي. مرد گفت: قبول مي‌كنم اي اميرمؤمنان! و حضرت دعوت مرد را پذيرفتند (من لایحضرالفقیه، ج2، ص42).

در روایت دیگری از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آمده است: «هرکس به خاطر ریا و خودنمایی مهمانی بدهد، خداوند فردای قیامت از صدید جهنم به او می‌خوراند و آن غذا در درونش آتش می‌شود تا زمانی که قیامت تمام شود» (وسائل‌الشیعه، ج16، ص455).

6.    همراهی با مهمان
مهمانی رفتن یا مهمان آمدن، یعنی این‌که می‌خواهیم ساعاتی را در کنار هم و با هم بگذرانیم. این به آن معناست که در زمان مهمانی باید حلقه بود و در کنار هم. سر در تلویزیون کردن و جواب کامنت‌های آمده در موبایل را دادن، بی‌احترامی آشکار به جمع است؛ پس در مدت زمان مهمانی: تلویزون ممنوع/ کتاب، موقتاً ممنوع/ گوشی‌های موبایل و تمام برنامه‌هایشان، به کنار؛ اصلاً زندگی بیرون از این جمع برای ساعاتی تعطیل. به جای این‌ها، صحبت کنید؛ از بی‌اهمیت‌ترین چیزها که شروع کنیم، کم‌کم صحبت گرم می‌شود و به جاهای خوبی خواهیم رسید.

7.    بچه‌ها را فراموش نکنیم
آن‌چه در روایات به آن اشاره شده آن است که «هرگاه يكي از شما به مهماني و طعامي دعوت شديد، فرزند خود را همراه نبريد، اگر چنين كنيد، كاري ناروا و غاصبانه كرده‌ايد» (بحارالانوار، ج72، ص445). اما رسم بازدید نوروزی معمولاً بدون دعوت است و با همراهی بچه‌ها، در این میان نکاتی هست که با کمی درایت و خلاقیت می‌توان به کار بست؛ در میان شلوغی مهمانی نباید از بچه‌ها ‌غافل شویم، بچه‌های این روزگار آن‌قدر درگیر بازی‌های کامپیوتری و برنامه‌های این‌چنینی هستند که با هم بازی کردن را بلد نیستند. زمانی بگذاریم و کمی از بازی‌های دسته‌جمعی‌ای که بلدیم را به آن‌ها یاد بدهیم تا لذت با هم بازی کردن را تجربه کنند. بازی‌هایی مثل اسم، فامیل/ منچ/ تیله‌بازی/ گل یا پوچ و... .